Tag Archives: κριτική

Ενάντια στην θεματικότητα (ως κομμάτι της πραγματικότητας): η θεματικότητα ως μέθοδος

Χρησιμοποιούμε αρκετά συχνά στην πολιτική μας ζωή την έννοια της «θεματικότητας». Όταν μια ομάδα ασχολείται με ένα συγκεκριμένο θέμα, την λέμε «μονοθεματική». Μια ομάδα που ασχολείται με πολλά  μπορεί να λέγεται (να την αποκαλούν ή να αυτοαποκαλείται) «πολυθεματική». Ή φτιάχνουμε θεματικές ομάδες εργασίας ή μη για να επιλύσουν/ασχοληθούν με ένα ζήτημα.

Οι έννοιες που χρησιμοποιούμε όπως έχω ξαναγράψει (εδώ) «δεν είναι κούφιες, είναι ο τρόπος που οργανώνουμε την αντίληψή μας. Και ο τρόπος που οργανώνουμε την αντίληψή μας φτιάχνει το πλαίσιο όπου συγκεκριμένες δυνατότητες εμφανίζονται, ενώ άλλες αποκρύπτονται». Το ίδιο ισχύει και με την έννοια της «θεματικότητας» και θα προσπαθήσω να γράψω για το που νομίζω ότι είναι το πρόβλημα με τη χρήση της έννοιας αυτής και ποια είναι η λύση.

Έστω ότι η πραγματικότητα είναι μια λαχανόπιτα. Ωραία θα ήταν αλλά δεν είναι. Λαχανόπιτα με φύλλο παρακαλώ! Έχει σημασία για να λειτουργήσει το παράδειγμα. Αυτή την λαχανόπιτα την έχουμε κόψει σε κομμάτια. Είναι το κάθε κομμάτι μια θεματική; Νομίζω ότι πολλοί σκεφτόμαστε με αυτόν τον τρόπο. Ότι η θεματική είναι ένα κομμάτι της πραγματικότητας. Καθόλου τυχαία, θα το έχετε παρατηρήσει, χρησιμοποιούμε στον προφορικό μας λόγο την εξής (εκνευριστική) έκφραση «σε αυτό το κομμάτι…, γι’ αυτό το κομμάτι έχω να πω …. κτλ κτλ». Μιλάμε για κομμάτια. Η θεματική εμφανίζεται ως κομμάτι της πραγματικότητας.

Που είναι το πρόβλημα με αυτό; Το πρόβλημα είναι ότι η πραγματικότητα δεν αποτελείται από κομμάτια αλλά από σχέσεις. Όταν την αντιμετωπίζεις ως κομμάτια τότε είναι εύκολο κάποιος να ασχολείται με ένα πράγμα και να μιλάει για το όλον με βάση αυτό το ένα πράγμα βρίζοντας όλους τους άλλους ή συνεργαζόμενος και αναγνωρίζοντας την ανάγκη για καταμερισμό εργασίας στην καλύτερη, να μην ενδιαφέρεται για το σύνολο του αγώνα και άρα να καταλήγει να δίνει έναν συντεχνιακό αγώνα, να υπερασπίζεται τα πολύ ειδικά συμφέροντα μιας μερίδας ανθρώπων και να μην τον ενδιαφέρει ο κοινωνικός μετασχηματισμός γενικά. Δεκτό και σεβαστό αρκεί να το λέει.

Πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς; Θα μπορούσε να είναι αλλιώς αν αντιλαμβανόμασταν την «θεματικότητα» ως μέθοδο προσέγγισης της πραγματικότητας στο σύνολό της. Δηλαδή, το «θέμα» να μην είναι κομμάτι της λαχανόπιτας αλλά φύλλο της. Ένα φύλλο που την διαπερνά στο σύνολό της και εμπεριέχεται σε κάθε στιγμή, έκφανση (κομμάτι αν θέλετε) της πραγματικότητας. Μερικά παραδείγματα.

1. Πετυχημένο παράδειγμα: έμφυλο Continue reading

Ηγέτης και Αποδιοπομπαίος Τράγος: δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Σε αυτό το σημείωμα θα προσπαθήσω να υπερασπιστώ την άποψη ότι δύο κοινωνικοί ρόλοι – με μεγάλη συχνότητα εμφάνισης στις πολιτικές και κοινωνικές μας σχέσεις – αν και εκ πρώτης όψεως φαίνονται να είναι εξ ορισμού αντιθετικοί μεταξύ τους, στην πραγματικότητα επιτελούν κάποιες κοινές λειτουργίες, ικανοποιούν παρόμοιες συλλογικές ανάγκες. Και αυτό θα προσπαθήσω να το κάνω αποφεύγοντας την εύκολη συζήτηση για αυτά τα θέματα.

Η εύκολη συζήτηση

Η εύκολη συζήτηση αντιμετωπίζει την περίπτωση του Ηγέτη με καταγγελτικό τρόπο προς το πρόσωπό του, δίνει έμφαση στα προνόμια του και στο πόσο κακός είναι ο ίδιος. Στην περίπτωση του Αποδιοπομπαίου Τράγου εστιάζει στο πόσο άδικο είναι αυτό που συμβαίνει και πόσο το θύμα δεν έπρεπε να είναι θύμα. Όλα αυτά ισχύουν απλά δεν θα με απασχολήσουν εδώ. Αντίθετα, θα εστιάσω στις κοινωνικές σχέσεις που κάνουν δυνατή την ύπαρξη αυτών των ρόλων, στις κοινωνικές σχέσεις πριν εμφανιστούν τα πρόσωπα αυτών των ρόλων. Η αλήθεια είναι ότι μεταξύ τους (Ηγέτης και Τράγος) έχουν μια τεράστια διαφορά που είναι πολύ σημαντική και την κρατάμε. Ο πρώτος έχει συμφέρον να είναι Ηγέτης, ενώ ο δεύτερος δεν έχει κανένα απολύτως συμφέρον να εκδιώκεται βίαια από την κοινότητα.

Ηγέτης

Ο Ηγέτης είναι αυτό το πρόσωπο (που συνήθως είναι όντως προνομιούχος άντρας) που συγκεντρώνει γνώσεις που δεν μοιράζονται στην κοινότητα. Και σε αυτόν η κοινότητα αναθέτει συνεχώς την προοπτική της. Από αυτή την συγκέντρωση μπορεί να έχει καλύτερη εποπτεία της κατάστασης και άρα καλύτερη πολιτική αντίληψη των πραγμάτων και γι’ αυτό γίνεται εν τέλει και Ηγέτης. Γιατί αυτά που λέει δουλεύουν. Αυτά στην καλύτερη περίπτωση. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η Ηγεσία προκύπτει από το σύστημα παρέας, οικογενειοκρατίας όπου εκεί αποκόπτεται από τα συγκεκριμένα πολιτικά επίδικα. Σε αυτές τις περιπτώσεις μιλάμε για διπλή αποτυχία, αφού και Ηγέτη έχεις – που δεν το προτάσσεις – και άσχετος είναι.

Τράγος

Ο Τράγος από την άλλη, όπως μας λένε και οι πάμπολλες αναλύσεις επί του θέματος είναι το  πρόσωπο όπου ενσαρκώνεται η κρίση μιας κοινότητας. Στις περιπτώσεις όπου η συνοχή της κοινότητας βρίσκεται υπό αμφισβήτηση, όπου ένα βίαιο ξέσπασμα καραδοκεί η κοινότητα βρίσκει ένα πρόσωπο ή περισσότερα στα οποία αποδίδει την αιτία της κρίσης και είτε τα εξοντώνει/θυσιάζει, είτε τα εξορίζει από την κοινότητα για να λυθούν όλα τα προβλήματα. Κριτήριο για την επιλογή του προσώπου που θα γίνει θυσία είναι να μην μπορεί να ανταποδώσει τη βία που θα του ασκηθεί γιατί σκοπός είναι να κλείσει ο κύκλος βίας που έχει ανοίξει και όχι να διαιωνιστεί. Έτσι, ο Τράγος είναι ήδη ένας αδύναμος κρίκος στην κοινότητα. Continue reading

Ούτε λαϊκή, ούτε εθνική. Αρνητική ενότητα! (#2)

Με δομικά προβλήματα (όπως αυτά που ανέλυσα στο πρώτο μέρος αυτού του κειμένου) υπάρχουν δύο πράγματα που μπορούν και να γίνουν. Και ειδικά με προβλήματα τέτοιου τύπου που το ζήτημα ξεπεράσματός τους δεν είναι απλά ζήτημα πολιτικής απόφασης και δράσης αλλά μιας μακροχρόνιας ειλικρινούς δουλειάς για πράγματα που είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας κοινωνικά, πολιτισμικά και εν τέλει υπαρξιακά και σωματικά.

Το πρώτο (άμεσο) πράγμα που (πρέπει) να κάνουμε – αυτονόητο είναι βέβαια πως τα έχουμε αναγνωρίσει – είναι να θέσουμε σε εφαρμογή τέτοιες λειτουργίες που να προσπαθούν να αίρουν τις πρακτικές αυτές. Και αυτό πατάει στο εξής γεγονός. Ότι για να αλλάξουμε πολιτικά μπορεί να είναι ζήτημα αποτελεσματικής/καλύτερης θεωρίας  αλλά για να αλλάξουμε υπαρξιακά μπορεί να μη φτάνει ένα μικρό χρονικό διάστημα ή ακόμα μια γενιά. Επίσης είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει ο άνθρωπος από μια ηλικία και μετά (αυτό μπορεί να ακούγεται άσχημο, αλλά δυστυχώς ισχύει και είναι μετρημένοι στα δάχτυλα οι άνθρωποι που κρατούν τα όπλα της κριτικής και κυρίως της αυτοκριτικής ακονισμένα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους). Φυσικά το θέμα δεν είναι βιολογικό αλλά πολιτισμικό. Τέτοιες λειτουργίες είναι οι τρόποι που διεξάγουμε τις διαδικασίες μας ώστε να μπορούν όλοι και όλες να μιλάνε ισότιμα αλλά και να νιώθουν ελευθερία στην έκφραση των απόψεων τους, τρόπους που βρίσκουμε να μοιράζεται η γνώση ώστε να μην παγιώνονται οι ρόλοι και οι ιεραρχίες και διάφορα άλλα τέτοια.

Το δεύτερο (μακροπρόθεσμο) είναι να βρίσκουμε νέους τρόπους, που αναλογούν στην κάθε ιδιαιτερότητα (είτε συλλογικότητα, είτε άτομο) ώστε να μπορούμε να ξεπερνάμε αυτά τα πράγματα. Κάποιες αναφορές έχω κάνει πιο παλιά αναφορικά με τη σημασία του βιώματος και της διαφοράς. Πρέπει και να αναθεωρούμε τις διαδικασίες μας, ακόμα κι αν στην αρχή τους ήταν πολύ αποτελεσματικές και να βρίσκουμε νέους τρόπους που μας εκφράζουν είτε εντός διαδικασιών, είτε εκτός. Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε το εξής: ότι το κίνημα πρέπει από τη μια μεριά να είναι αποτελεσματικό στον πόλεμο ενάντια στην εξουσία αλλά από την άλλη πρέπει να πληρώνει υπαρξιακά και κοινωνικά τους αγωνιζόμενους. Όταν βρίσκεται αυτό το μείγμα, τότε έχεις την κατάλληλη εκρηκτική ύλη για να ταρακουνήσεις συθέμελα το όποιο καθεστώς εξουσίας.

Αρνητική ενότητα Continue reading

Η βία ως αποτυχία της εξουσίας

Γράφω αυτό το κείμενο με αφορμή δύο κείμενα που διάβασα από το site “Καμένα Σουτιέν”. Το πρώτο “Βία: γενικά και προσωπικά” και το δεύτερο “Βία: ιδεολογικά και κινηματικά”. Σκοπός δεν είναι να κάνω κριτική για να διορθώσω/υποδείξω κάποιου είδους λάθη σε αυτά τα κείμενα – το λέω αυτό γιατί είμαστε βαθιά εθισμένοι να γράφουμε απαντήσεις/κριτικές σε άλλα κείμενα με σκοπό να τους διορθώσουμε και να τους διαφωτίσουμε με τη δικιά μας “σωστή” οπτική. Σε αυτό το blog προσπαθώ να κάνω κάτι διαφορετικό – όπως το περιγράφω στο the project (αν δεν το έχεις ήδη διαβάσει θα σου είναι χρήσιμο να το κάνεις πριν συνεχίσεις). Να αντιλαμβάνομαι τις άλλες αντιλήψεις και οπτικές για τον κόσμο μέσα από το βίωμα τους όχι ως σωστές ή λάθος ερμηνείες του κόσμου που στέκεται κάπου εκεί έξω αλλά σαν μέρος αυτού του κόσμου. Οπότε τα κείμενα για τη βία από αυτή τη σκοπιά του φεμινισμού (υποθέτω πως υπάρχουν και άλλες φεμινιστικές οπτικές για το θέμα) δεν είναι ανταγωνιστικά προς μια δικιά μου αντίληψη αλλά με βοηθάνε να καταλάβω τον κόσμο, είναι κομμάτι του, προσθέτουν στη γνώση μου και οξύνουν την κριτική μου. Τέλος, αυτό το κείμενο δε σκοπεύει να συνεισφέρει κάπως στον φεμινισμό – αν το κάνει καλώς. Προσπαθεί με αφορμή αυτή την οπτική να συνεισφέρει στη δουλειά που γίνεται εδώ και να υπηρετήσει τους σκοπούς που έχουν διατυπωθεί. Είναι για συγκεκριμένη δουλειά δηλαδή και όχι κάτι που λύνει τα πάντα.

Το πρώτο κείμενο που αναφέρω λειτουργεί για μένα ως το βίωμα¹. Continue reading