Slaveroo: 5 σημεία με αφορμή την απεργία των ντελιβεράδων

Με αφορμή τη νικηφόρα απεργία στον κλάδο του delivery στο Λονδίνο  θα αναφέρω 5 πράγματα που μπορούν να μας φανούν χρήσιμα.

1) Τέτοιες περιπτώσεις delivery εταιρειών που πλασάρονται ως εναλλακτικές, οικολογικές με ποδήλατα, που λένε τους εργάτες συνεργάτες έχουμε κι εδώ. Είναι ένας κλάδος που εκμεταλλευόμενος την ανεργία στις νεότερες ηλικίες και την απουσία εμπειριών από αυτές (τις ηλικίες) από εργασιακά δικαιώματα και συνδικαλισμό μοιάζει να ανθεί. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Bondex Couriers με τα γραφεία της στο Ψυρρή (Μελανθίου 4), με ιδρυτή τον Χάρη Σκαφτούρο (κάνε μια αναζήτηση σε google/youtube για να διαπιστώσεις το μέγεθος του μαλάκα), ο οποίος έχει απλήρωτους εργαζόμενους – οι οποίοι εργαζόμενοι στη πλειοψηφία τους δε το θεωρούν και πολύ μεγάλο πρόβλημα μιας και ο Χάρης χτίζει προσωπικές – «συνεργατικές» σχέσεις μαζί τους. Είναι κουλ τους ενώνει το πάθος για το ποδήλατο και άλλα τέτοια. Ο συγκεκριμένος, λοιπόν, πέρα από απλήρωτη εργασία εφαρμόζει το μοντέλο για το οποίο ακριβώς κάνανε την απεργία στο Λονδίνο. Τους πληρώνει δηλαδή με ποσοστό από το εμπόρευμα που μεταφέρουν και ανάλογα με την απόσταση που διανύουν. Ούτε καν σταθερή τιμή για το κάθε δέμα. Για τις υπόλοιπες ώρες που είσαι στην αναμονή δεν πληρώνεσαι τίποτα, δεν θεωρούνται καν εργασία – μιας και δε σε «εξαναγκάζει» σε κανένα ωράριο, όποτε θες πας. Αυτά για τα τοπικά, να τα έχουμε υπόψη μας και ειδικά τα μέλη των σωματείων.

2) Η διαμοιραστική οικονομία (sharing economy) αυτό-παρουσιάζεται ως μια καινοτόμα τάση για τον καπιταλισμό που απελευθερώνει «υγιείς» νεανικές δυνάμεις στον χώρο της επιχειρηματικότητας. Από το άρθρο του Adam Booth στο marxism.com που μας προτείνει ο αρθρογράφος – νομίζω – βγαίνει σα συμπέρασμα ότι στην πραγματικότητα δεν φέρνει τίποτα καινούριο στην καπιταλιστική οικονομία. Στη βάση της μαρξιστικής ανάλυσης που μας υποδεικνύει πως η δημιουργία της αξίας σε μια οικονομία παράγεται μόνο από την εργασία. Και από αυτήν παράγεται και η υπεραξία. Σε αυτή τη γραμμή ανάλυσης μας λέει πως, ας πούμε για την Airbnb (όπου ιδιοκτήτες σπιτιών νοικιάζουν τα σπίτια τους δίνοντας ένα μεράδι στην εταιρεία), η υπεραξία από την καπιταλιστική εκμετάλλευση χωρίζεται σε κέρδη, σε τόκους και ενοίκια. Οι ιδιοκτήτες χρήματος ή σπιτιών πουλώντας ή νοικιάζοντας δεν παράγουν νέα αξία αλλά αναδιανέμουν την ήδη υπάρχουσα (παραγόμενη από την εργασία) αξία. Αυτό που κάνει, λοιπόν, η διαμοιραστική οικονομία είναι να μετατρέπει την ατομική μικρή ιδιοκτησία σε πηγή πλούτου για το κεφάλαιο, να τη μετατρέπει σε κεφάλαιο. Και συνεχίζει λέγοντας πως αυτού του τύπου η οικονομία είναι ουσιαστικά σύμπτωμα της βαθιάς κρίσης του καπιταλισμού που εκμεταλλεύεται την υψηλή ανεργία. Συγκεκριμένα λέει:

«This rise of the rentier economy, in the form of the growing “sharing economy”, then, does not herald a new dynamic phase for capitalism; rather, it demonstrates the opposite: the impasse that capitalism has reached in being able to develop forces of production – industry, science, technology, and technique.»

Αυτά τα λέει ένας μαρξιστής.

3) Στην συγκεκριμένη περίπτωση νομίζω πως αν και η ανάλυση είναι σωστή – δηλαδή ότι η διαμοιραστική οικονομία μετατρέπει την μικρή ιδιοκτησία σε κεφάλαιο – το συμπέρασμα είναι λάθος – ότι η διαμοιραστική οικονομία είναι έκφραση των αδιεξόδων της κρίσης του καπιταλισμού και αδυναμία του να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις.

Στην συγκεκριμένη δουλειά με τους ντελιβεράδες στο Λονδίνο ή στου Ψυρρή αυτό που συμβαίνει μοιάζει λίγο περίεργο σε σχέση με τον κανόνα στον καπιταλισμό – τη μισθωτή εργασία και την κατοχή των μέσων παραγωγής από τον καπιταλιστή. Μοιάζει λίγο σαν πισωγύρισμα, όπου ο παραγωγός δεν έχει αποσπαστεί από τα μέσα παραγωγής του και απλά το αφεντικό του αποσπά ένα μερίδιο από το έργο του ή τον πληρώνει με το κομμάτι. Αναφέρομαι στην περίπτωση του Ψυρρή και του μέτρου που προσπάθησε να επιβάλλει η Deliveroo. Ο ντελιβεράς έχει τα μέσα παραγωγής. Συμβαίνει αυτό; Νομίζω πως ναι. Νομίζω πως με αυστηρά οικονομικούς όρους ο ντελιβεράς δεν υπόκειται στην σχέση μισθωτής εργασίας και κατοχής των μέσων παραγωγής από τον μεμονωμένο καπιταλιστή. (ΦΥΣΙΚΑ η αξία/υπεραξία συνεχίζει να παράγεται από την εργασία και μόνον. Απλά αυτή η αξία δεν αποσπάται με τους όρους της μισθωτής εργασίας ως υπεραξία ΑΛΛΑ ως αναδιανομή της ήδη υπάρχουσας αξίας – που παρήγαγε ο ντελιβεράς με τα δικά του μέσα παραγωγής.) Άρα δεν είναι μισθωτή εργασία (δεν θα ήθελαν να είναι στο Λονδίνο αλλά δεν τα κατάφεραν). Οπότε δεν είναι καπιταλισμός; Νομίζω πως αν το διαβάσουμε ως εδώ έτσι όπως το αναλύει και ο μαρξιστής που παραθέσαμε θα πέφταμε σε μια αντίφαση που δε θα μπορούσαμε να ξεπεράσουμε με αυτά τα εργαλεία (απ’τη μια δεν είναι μισθωτή εργασία αλλά απ’ την άλλη θα πρέπει με το ζόρι να πούμε ότι δεν είναι συνεργάτης αλλά εργάτης).

Εδώ νομίζω πως μια αντιεξουσιαστική ανάλυση μπορεί να μας βγάλει από αυτή τη δυσκολία. Εισάγοντας στη κουβέντα το κράτος. Ο μεμονωμένος καπιταλιστής δεν συνιστά καπιταλιστικό σύστημα. Μάλιστα ο μεμονωμένος καπιταλιστής από μόνος του μάλλον δε θα μπορούσε να επιβιώσει, όχι μόνον λόγω της ταξικής πάλης και  του ανταγωνισμού με άλλους μεμονωμένους καπιταλιστές αλλά και εξαιτίας της ίδιας της αυτοκαταστροφικής του τάσης ως κεφάλαιο που φτιάχνει φούσκες, που ενδιαφέρεται μόνο να φτιάχνει ότι πουλιέται. Το κράτος, λοιπόν, ως κάποιου τύπου συλλογικός κεφαλαιοκράτης, ως ο μηχανισμός εκείνος υπεύθυνος να συντονίσει, ρυθμίσει, παράγει και αναπαράγει τον καπιταλισμό ως συνολικό οικονομικό και κοινωνικό σύστημα υπερβαίνει τον μεμονωμένο καπιταλιστή αλλά παράλληλα του εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του. (Δε θα αναφερθώ εδώ σε επιμέρους λειτουργίες του κράτους ως τέτοιου για να μην επιβαρύνω το κείμενο –  όπως εγγύηση ιδιωτικής ιδιοκτησίας, μονοπώλιο της βίας, σύνορα, γραφειοκρατικό σύστημα, πολιτογράφηση πληθυσμών, διανομή εργατικού δυναμικού με την σχολική εκπαίδευση κτλ κτλ κτλ).

Το κράτος συνιστά την εγγυήτρια δύναμη ότι η διαμοιραστική οικονομία αν και ως ειδική περίπτωση δεν είναι η τυπική σχέση κεφάλαιο (κάτοχος μέσων παραγωγής/μισθωτή εργασία) παρ’ όλα αυτά συνιστά καπιταλισμό, εντάσσεται αρμονικά στην καπιταλιστική σχέση στο σύνολό της. Το κρίσιμο εδώ είναι «το σύνολό της». Από τη σφαίρα παραγωγής, το καθεστώς ιδιοκτησίας ως τη σφαίρα της κυκλοφορίας και της κατανάλωσης.

4) Το συμπέρασμα από την ως τώρα ανάλυση μπορεί να είναι πως το κράτος ως συνολικό σύστημα που διαμεσολαβεί τις κοινωνικές σχέσεις μπορεί να παράγει και να αναπαράγει τον καπιταλισμό χωρίς όλες οι ειδικές σχέσεις που αναπτύσσονται εντός του να είναι τυπικά καπιταλιστικές. Αυτό προϋποθέτει φυσικά ένα ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης του κράτους. Λέγοντας το απλά, τα σύγχρονα δυτικά κράτη είναι τόσο ανεπτυγμένα που μπορούν να επιτρέπουν την ανάπτυξη ειδικών/μερικών κοινωνικών σχέσεων που αν τις κοιτάξεις μόνες τους δεν είναι καπιταλιστικές αλλά εντάσσονται αρμονικά στο καπιταλιστικό σύστημα, όχι ως περιθωριακά παραδείγματα αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι της αναπαραγωγής του. Για παράδειγμα, σε αυτή τη περίπτωση όπου την κυκλοφορία των εμπορευμάτων την αναλαμβάνει μια μη μισθωτή εργασιακή σχέση.

Αυτή η ανάλυση μπορεί να εξηγήσει κι ένα σωρό άλλα παραδείγματα που αυτοπαρουσιάζονται ως καινοτόμα στον καπιταλισμό και ακόμα περισσότερο για παραδείγματα που αυτοπαρουσιάζονται ως εναλλακτικά στον καπιταλισμό. Όπως κάτι αλληλέγγυες οικονομίες, αυτοδιαχειρίσεις, συνεργατικές μορφές επιχειρήσεων, ελευθεριακά σχολεία. Από ένα επίπεδο ανάπτυξης του κράτους και πάνω μπορούν τέτοιες μορφές σχέσεων να υπάρχουν και να αναπτύσσονται με βιώσιμους τρόπους. Και σχετικά με το επίπεδο ανάπτυξης που λέω συνέχεια εννοώ, για να το πω όσο πιο απλά γίνεται, τη διαφορά μεταξύ ενός κράτους που δεν ξέρει πόσο πληθυσμό έχει και πόσα αυθαίρετα υπάρχουν με ένα κράτος όπου ο κάθε πολίτης έχει έναν αριθμό και όπου μέσα από διάφορους μηχανισμούς (πλαστικό χρήμα, κάμερες, χρήση κινητού/internet) ξέρει τι τρώει κάθε μέρα, που είναι κάθε στιγμή και σε ποια στάση προτιμάει να γαμιέται.

Άρα, νομίζω πως το συμπέρασμα ότι η διαμοιραστική οικονομία είναι σύμπτωμα των αδιεξόδων της κρίσης του καπιταλισμού είναι λάθος και προτείνω ότι εκφράζει ένα ανώτερο επίπεδο υλικής και ιδεολογικής οργάνωσης του καπιταλισμού, δηλαδή, ένα ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης του κράτους.

5) Η επιστήμη και η τεχνολογία στην ειδική αυτή περίπτωση παρουσιάζονται με το πραγματικό τους πρόσωπο πέρα από φετιχισμούς και ιδεολογίες. Υπηρετούν την επέκταση της εργάσιμης μέρας (ώρες αναμονής μέχρι την επόμενη μεταφορά), μείωση του κόστους εργασίας (απλήρωτη εργασία στο χρόνο αναμονής), επιτάχυνση της κυκλοφορίας του εμπορεύματος (application/smartphone), μετατροπή της μικρής ιδιοκτησίας σε πηγή άντλησης αξίας – συσσώρευση κεφαλαίου (χρησιμοποιώντας τα μέσα παραγωγής του εργαζόμενου). Και πέρα από το ειδικό γίνεται φανερή η χρήση τους για την οργανωτική και υλική αναβάθμιση του κράτους (και άρα του καπιταλισμού) ως συνολική κοινωνική σχέση.

πρώτη δημοσίευση (1/9/16): provo.gr