Πρώτη δημοσίευση (15/02/2016): provo.gr
Ο Klaus Schwab είναι ο ιδρυτής και διευθυντής του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που η φετινή του ετήσια συνάντηση έγινε τον Ιανουάριο στο γνωστό Davos. Αυτός ο τύπος, λοιπόν, που προφανώς ξέρει πολλά έγραψε στις αρχές Δεκεμβρίου ένα άρθρο με τίτλο «The Fourth Industrial Revolution: What It Means and How to Respond». Αυτό το θέμα ήταν και το κεντρικό στην φετινή συνάντηση των αφεντικών εκεί στα βουνά των Άλπεων.
Κατά τον Schwab «η 1η Βιομηχανική Επανάσταση χρησιμοποίησε το νερό και τη δύναμη του ατμού για να εκμηχανίσει την παραγωγή. Η 2η χρησιμοποίησε τον ηλεκτρισμό για να δημιουργήσει την μαζική παραγωγή. Η 3η χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική και την τεχνολογία της πληροφορίας για να αυτοματοποιήσει την παραγωγή. Τώρα μια 4η Βιομηχανική Επανάσταση χτίζει πάνω στην 3η, η ψηφιακή επανάσταση η οποία λαμβάνει χώρα από τα μισά του προηγούμενου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από μια μίξη τεχνολογιών που θολώνουν τα όρια μεταξύ των φυσικών, των ψηφιακών και των βιολογικών σφαιρών» (1). Σωστά ως εδώ. Έτσι λέγεται η ιστορία από τη μεριά των αφεντικών. Αντικειμενική αφήγηση δεν υπάρχει, μονάχα ιστορική. Και ιστορική σημαίνει από κάποια θέση, από τη θέση του ο καθένας. Και τη θέση την προσδιορίζουν διάφορα χαρακτηριστικά με πρώτο και καλύτερο το ταξικό.
Η 1η Βιομηχανική Επανάσταση ήταν η εποχή που γέννησε το εργοστάσιο. Αλλά για να γεννηθεί το εργοστάσιο έπρεπε να υπάρξουν εργάτες. Και οι εργάτες έπρεπε να διαχωριστούν από τα μέσα παραγωγής και διαβίωσης. Είναι η εποχή των περιφράξεων στην Αγγλία, που νομιμοποιείται η ατομική ιδιοκτησία σε αντιδιαστολή με τις κοινές γαίες, όπου οι άνθρωποι βίαια φτωχοποιούνται, γίνονται προλετάριοι και οδηγούνται στα αστικά κέντρα. Τα εργοστάσια δεν είναι απλά μια μορφή παραγωγής αλλά και μια μορφή εξουσίας. Είναι μια οργανωμένη ιεραρχικά διαδικασία που απαιτεί αφεντικά, επιστάτες και πολλούς εργάτες στο ίδιο επίπεδο. Αυτή η εποχή γέννησε και την πρώτη μεγάλη αντίσταση στο κεφάλαιο. Μεγάλα εργοστάσια, οι εργάτες ζούσανε και δουλεύανε μαζί, είχαν τη γνώση πάνω στην εργασία τους και τις μηχανές. Γεννήθηκαν τα κινήματα του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και του αναρχισμού που τότε δεν ήταν ακόμα τόσο διακριτά όσο μετέπειτα.
Τα αφεντικά τα ξέρανε όλα αυτά και περάσανε στην 2η Επανάσταση τους που προσπαθούσε να αποσπάσει την γνώση των εργατών απάνω στην εργασία τους. Έτσι έχουμε νέες μηχανές που έχουν πλέον ενσωματώσει αυτή τη γνώση, έχουμε τη μαζική ανειδίκευτη εργασία, τον μαζικό εργάτη. Που δεν έχει τη δύναμη που είχε και ήταν περισσότερο αναλώσιμος από τον προηγούμενο. Ταυτόχρονα, ο καπιταλισμός επεκτείνεται όλο και περισσότερο στον κόσμο και εγκαθιδρύεται με πιο συστηματικό τρόπο η πολιτική έκφραση του κεφαλαίου: το κράτος και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία με τα κοινοβούλια. Αυτή η ανειδίκευτη εργασία και η μαζική παραγωγή απαιτούν και μαζική κατανάλωση. Αυτήν μόνο οι εργάτες μπορούν να την ικανοποιήσουν οπότε τα εισοδήματά τους πρέπει να αυξηθούν. Σε αυτή την εποχή γίνονται και οι 2 μεγάλοι πόλεμοι μεταξύ των κρατών στον αγώνα τους για επέκταση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής σε όλη την υφήλιο.
Η αυτοματοποίηση της παραγωγής είναι ακόμα μια αφαίρεση της εργατικής ζώσας δύναμης από την παραγωγή. Ο εργάτης γίνεται όλο και περισσότερο ένα συμπληρωματικό κομμάτι της παραγωγής, ένα εξάρτημα της μηχανής. Τα αφεντικά θέλουν όσο είναι δυνατόν να απαλλαγούν από τον εργάτη αλλά δεν μπορούν και χωρίς αυτόν και το ξέρουν. Ταυτόχρονα, τα δίκτυα εξαπλώνονται σε όλη την κοινωνία χωρικά και χρονικά. Το δίκτυο είναι από τη δική μας σκοπιά η επέκταση του εργοστασίου σε όλη την κοινωνία. Είναι η αποίκιση του κόσμου από το κεφάλαιο. Το δίκτυο προϋποθέτει κέντρα τα οποία ενώνει και λειτουργούν σαν ιμάντες μεταφοράς. Όσο επαναστατικοποιείται η παραγωγή τόσο αυξάνεται η ταχύτητα και η εξάρτηση των κοινωνικών αναγκών από τη σχέση κεφάλαιο. Όπως ο εργάτης στις αρχές του 20ου αιώνα που όσο έμπαινε μέσα στο εργοστάσιο τόσο εξαρτιόταν από το κεφάλαιο. Όλη η κοινωνία πρέπει να υπαχθεί στη σχέση κεφάλαιο. Και σε αυτό έρχεται η 4η Βιομηχανική Επανάσταση που κάνει τα όρια βιολογικού, ψηφιακού και φυσικού αόριστα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η σχέση κεφάλαιο επεκτείνεται ακόμα περισσότερο και γίνεται ένα με το σώμα μας. Αυτό έχει ήδη αρχίσει από την μεταμόσχευση οργάνων για παράδειγμα αλλά στην εποχή μας και στο μέλλον περνάει σε άλλα επίπεδα. Στην 4η Επανάσταση, το σώμα των ανθρώπων πρέπει να αναμιχθεί με τη μηχανή, πρέπει να γίνουμε όλο και περισσότερο κομμάτι της μηχανής, κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας ελαχιστοποιώντας τα περιθώρια αντίστασης σε αυτήν. Πρέπει να γίνουμε υβρίδια. Αυτό ζητάνε τα αφεντικά.
Το άρθρο έχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία αλλά δε θέλω να επεκταθώ άλλο σε αυτό το κείμενο παρά μόνο στο εξής σημείο. Γράφει ο Schwab(2) : «Current systems of public policy and decision-making evolved alongside the Second Industrial Revolution, when decision-makers had time to study a specific issue and develop the necessary response or appropriate regulatory framework… But such an approach is no longer feasible. Given the Fourth Industrial Revolution’s rapid pace of change and broad impacts, legislators and regulators are being challenged to an unprecedented degree and for the most part are proving unable to cope».
Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τα δικαστήρια και τα κοινοβούλια γεννήθηκαν κατά τη 2η Βιομηχανική Επανάσταση και δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στη σύγχρονη παραγωγή (από άποψη ταχύτητας και αναγκών του κεφαλαίου). Η πολιτική οργάνωση του κεφαλαίου, το κράτος, πρέπει να μετασχηματιστεί. Και το κάνει εδώ και δεκαετίες. Πρέπει να γίνεται συνέχεια όλο και πιο αποτελεσματικό και πιο γρήγορο. Οι δημοκρατικές διαδικασίες, πόσο μάλλον οι οριζόντιες και αυτοοργανωμένες, απαιτούν χρόνο και κοινωνική ζύμωση. Έτσι, το κράτος θα γίνεται όλο και πιο ολοκληρωτικό. Αυτή η προσπάθεια έγινε ήδη με τον Ναζισμό και το Φασισμό. Υπάρχει προηγούμενο και τα αφεντικά έχουν μάθει πολλά. Μπορεί να απέτυχαν στο ιδεολογικό επίπεδο αλλά πετύχανε στο τεχνολογικό. Η πληροφορική (η 3η και 4η επανάσταση) δεν θα υπήρχε χωρίς τον πόλεμο. Οι τεχνολογίες, που είναι τα μέσα των αφεντικών για να ελέγχουν την παραγωγή και την κοινωνία στο σύνολό τους, που δημιουργήθηκαν από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι εδώ. Ή καλύτερα αυτό που έχουμε σήμερα είναι η συνέχεια του ολοκληρωτισμού. Αυτό που κάνει μόνο είναι α) να ανανεώνει την ιδεολογική του φαρέτρα έχοντας στο πυρήνα του την «υποτιθέμενη» τεχνολογική και επιστημονική ουδετερότητα και β) να επαναστατικοποιεί τις τεχνικές εξουσίας.
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση των αφεντικών είναι ήδη πάνω από τα κεφάλια μας, μέσα στα σώματά μας, στην εργασία μας και στην αναπαραγωγή μας, στις τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε, στον τρόπο που επικοινωνούμε. Πρέπει να την αναλύσουμε με συνέπεια και σοβαρότητα, μήπως και μπορέσουμε να αντισταθούμε. (Η συνέχεια και σε επόμενα κείμενα)
Έχουμε πολύ δουλειά και δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να την κάνουμε.
(1) Στο πρωτότυπο: «The First Industrial Revolution used water and steam power to mechanize production. The Second used electric power to create mass production. The Third used electronics and information technology to automate production. Now a Fourth Industrial Revolution is building on the Third, the digital revolution that has been occurring since the middle of the last century. It is characterized by a fusion of technologies that is blurring the lines between the physical, digital, and biological spheres».
(2) Ολόκληρο το απόσπασμα: “Current systems of public policy and decision-making evolved alongside the Second Industrial Revolution, when decision-makers had time to study a specific issue and develop the necessary response or appropriate regulatory framework. The whole process was designed to be linear and mechanistic, following a strict “top down” approach.
But such an approach is no longer feasible. Given the Fourth Industrial Revolution’s rapid pace of change and broad impacts, legislators and regulators are being challenged to an unprecedented degree and for the most part are proving unable to cope.
This means regulators must continuously adapt to a new, fast-changing environment, reinventing themselves so they can truly understand what it is they are regulating. To do so, governments and regulatory agencies will need to collaborate closely with business and civil society».