*Αυτό το κείμενο θα έπρεπε να σπάσει σε δύο μέρη για να είναι πιο ευκολοδιάβαστο (όπως κάνω συνήθως) αλλά ήταν αδύνατο δεδομένης της δομής του επιχειρήματος. Θα έμενε στη μέση και δεν θα έβγαινε νόημα. Οπότε καλό κουράγιο!
Ριζοσπαστική θεωρία
«Ποιός μπορεί να παράγει χρήσιμη θεωρία για τους σκοπούς του αντιεξουσιαστικού κινήματος; Η απάντηση είναι αρκετά απλή. Το αντιεξουσιαστικό κίνημα. … Μπορεί να παράξει συνολικά ριζοσπαστική θεωρία αυτός που η θέση και άρα η εμπειρία και το βίωμα του είναι ριζοσπαστικά».
(βλέπε εδώ)
Ο διαχωρισμός θεωρίας και πράξης είναι πραγματικός, μόνο που δεν είναι δικός μας. Έχει ήδη συντελεστεί στην εργασία παράγοντας και αναπαράγοντας τις σχέσεις εκμετάλλευσης που ξέρουμε καλά. Από τη δικιά μας σκοπιά αυτός ο διαχωρισμός (οφείλει να) αίρεται κάθε στιγμή. Η θεωρία είναι ένα ακόμη εργαλείο ανάμεσα σε όλα τα άλλα. Τις βαριοπούλες και τις αφίσες, τα μηχανάκια και τα βιβλία. Σε αυτό το πλαίσιο θα ασχοληθούμε σε αυτή τη μελέτη με το πολυσυζητημένο θέμα των social media (και σε σχέση με την κινηματική τους χρήση).
Έχουν γραφτεί πολλά. Ειδικότερα από ψυχολογικής και κοινωνιολογικής σκοπιάς δουλεύει πολύς κόσμος στα πανεπιστήμια. (Ο σκοπός της εργασίας τους δεν είναι πολύ ξεκάθαρος αλλά ευελπιστώ να γίνει μετά από την παρακάτω ανάλυση. ) Επίσης πολύ ανάλυση γύρω από το θέμα ταυτοτήτων, έκφρασης κτλ, σχετικά με τη μοναξιά και την αλλοτρίωση από τη μια και την ελευθερία από την άλλη είναι πολύ της μόδας. Γνώμη μου είναι πως οι περισσότερες αναλύσεις τέτοιου τύπου είναι από επικίνδυνες και άχρηστες ως μερικώς χρήσιμες. Θα κάνω μια προσπάθεια εδώ να δούμε το θέμα social media από μαρξιστική σκοπιά πειραγμένη για τους δικούς μας σκοπούς.
Πρωταρχική (και διαρκής) συσσώρευση
Γράφει ο Μαρξ (Το Κεφάλαιο, Σύγχρονη Εποχή, 2009, σ.738):
«Είδαμε πως το χρήμα μετατρέπεται σε κεφάλαιο, πως από το κεφάλαιο παράγεται υπεραξία και από την υπεραξία παράγεται περισσότερο κεφάλαιο. Ωστόσο η συσσώρευση του κεφαλαίου προϋποθέτει την υπεραξία, η υπεραξία την κεφαλαιοκρατική παραγωγή κι αυτή πάλι την ύπαρξη σχετικά μεγάλων μαζών κεφαλαίου και εργατικής δύναμης στα χέρια εμπορευματοπαραγωγών. Έτσι όλη αυτή η κίνηση φαίνεται να περιστρέφεται σε ένα φαύλο κύκλο, από τον οποίο βγαίνουμε μόνο αν υποθέσουμε μια «πρωταρχική» συσσώρευση («previous accumulation» τη λέει ο Άνταμ Σμιθ), που προηγείται από την κεφαλαιοκρατική συσσώρευση, μια συσσώρευση που δεν είναι αποτέλεσμα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αλλά η αφετηρία του.»
Αυτή η πρωταρχική συσσώρευση δεν συνέβη απλά μια φορά και τέλος. Ο Μαρξ αναφέρεται στους νόμους για την περίφραξη των κοινών (Bills for Inclosure of Commons) τον 18ο αιώνα στην Αγγλία. Μπορούμε να πούμε όμως πως αυτή λαμβάνει χώρα κάθε φορά που το κεφάλαιο γεννιέται σε ένα νέο πεδίο (αυτό μας είναι πάρα πολύ χρήσιμο για το θέμα των social media). Ταυτόχρονα, έχουμε την διαρκή συσσώρευση που αναπαράγει συνεχώς τη σχέση κεφάλαιο αφού έχει πρωτοεγκατασταθεί. Η γενεσιουργός δύναμη του κεφαλαίου δεν μπορεί παρά να προκύπτει από μια πράξη αρπαγής είτε αυτό γίνεται με τρόπο πειρατικό, είτε νομικό, είτε με μπάτσους, είτε χωρίς. Μια λεηλασία, μια βία από αυτούς που έχουν την ισχύ. Αυτή η αρπαγή, λοιπόν, είναι ο τρόπος να αποκτηθεί το πρώτο κεφάλαιο που θα θέσει σε κίνηση τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής.
Ξαναγράφει πιο κάτω (σ. 739):
«Η σχέση του κεφαλαίου προϋποθέτει το χωρισμό των εργατών από την ιδιοχτησία των όρων πραγματοποίησης της εργασίας. Από τη στιγμή που η κεφαλαιοκρατική παραγωγή στέκει πια στα δικά της πόδια, δε διατηρεί μόνο αυτό το χωρισμό, μα και τον αναπαράγει σε ολοένα και αυξανόμενη κλίμακα. Επομένως, το προτσές που δημιουργεί τη σχέση του κεφαλαίου δεν μπορεί παρά να είναι άλλο από το προτσές χωρισμού του εργάτη από την ιδιοχτησία στους όρους της εργασίας του, ένα προτσές που από τη μια μεριά, μετατρέπει σε κεφάλαιο τα μέσα συντήρησης και παραγωγής της κοινωνίας, και, από την άλλη, τους άμεσους παραγωγούς σε μισθωτούς εργάτες. Επομένως, η λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά το ιστορικό προτσές χωρισμού του παραγωγού από τα μέσα παραγωγής. Εμφανίζεται σαν «πρωταρχική», γιατί αποτελεί την προϊστορία του κεφαλαίου και του αντίστοιχου του τρόπου παραγωγής»
Ο διαχωρισμός των μέσων παραγωγής από τον παραγωγό είναι η βασική προϋπόθεση για την γέννηση και ανάπτυξη του κεφαλαίου και το βάθεμα αυτού του διαχωρισμού μια συνειδητή και ακατάπαυστη στρατηγική του κεφαλαίου από τότε που γεννήθηκε ως και σήμερα. Οι κοινές γαίες, η κοινοτική σχέση ιδιοκτησίας που περιγράφει ο Μαρξ για την Αγγλία μπορούμε να πούμε ότι έχει εμφανιστεί με διαφορετικούς τρόπους σε πολλές προκαπιταλιστικές κοινωνίες και ιδιαίτερα στην περιοχή των Βαλκανίων. Ένα παράδειγμα, για το πώς το κράτος εξαναγκάζει στο πέρασμα στον καπιταλισμό είναι η περίπτωση της Κωστηλάτας το 1883, όπου το κοινό βοσκοτόπι κοντά στο χωριό Θεοδώριανα το αγόρασαν κάποιοι τσιφλικάδες που απαιτούσαν από τους κατοίκους να το εγκαταλείψουν, ακολούθησε πιστολίδι και στο τέλος αναγκαστήκανε να το αγοράσουν (και μάλιστα με δάνειο) ως συλλογική ιδιοκτησία.
Το κοινό είναι αυτό που όχι μόνο μοιράζονται οι άνθρωποι για τη συλλογική παραγωγή και κάλυψη των αναγκών αλλά και αυτό που τους συγκροτεί ως κοινότητα, ως κοινωνία. Προϋπόθεση κάθε κοινωνίας είναι η δημιουργία του κοινού.
Εδώ προτείνω να μη βλέπουμε τα κοινά με μια στενή έννοια υλικού. Δηλαδή, ότι κοινά είναι οι κοινές γαίες και μόνον. Κοινά είναι αυτά που δημιουργούμε από κοινού και μας κάνουν να είμαστε κοινωνία/κοινότητα. Αυτή η έννοια κοινών μπορεί να χωρέσει πολλά πράγματα. Η πλατεία που τη διεκδικούμε με την παρουσία και τη δράση μας ενάντια στην επέκταση των τραπεζοκαθισμάτων ή τον έλεγχο των μπάτσων είναι δημιουργία κοινών και δημιουργός κοινωνίας. Το μαγείρεμα και το γεύμα με φίλους στο σπίτι έναντι της κατανάλωσης σε ένα εστιατόριο είναι δημιουργία κοινών και δημιουργός κοινωνίας. Continue reading
