Με τον όρο ισλαμοφοβία εννοούμε τον ρατσισμό απέναντι στους μουσουλμάνους. Δηλαδή, την ταύτιση των πιστών μιας θρησκείας με κάποια χαρακτηριστικά όπως εγκληματίες, τρομοκράτες, βιαστές, σεξιστές ή και θετικά χαρακτηριστικά. Είναι η πρακτική της γενίκευσης στη βάση κάποιου χαρακτηριστικού, στη βάση κάποιου πράγματος το οποίο «είναι» κάποιος. Δηλαδή, πραγματοποιείται αρχικά μια ταύτιση των ανθρώπων με την έννοια «μουσουλμάνος» και ύστερα του «μουσουλμάνου» με άλλες ιδιότητες όπως «τρομοκράτης». Το πρόβλημα ξεκινά ήδη από την πρώτη ταύτιση που υπονοεί πως οι μουσουλμάνοι και ο μουσουλμανισμός είναι ένας. Ακόμα όμως και αν λέγαμε ότι οι μουσουλμανισμοί είναι πολλοί και έχουμε πολλές ταυτίσεις πάλι το πρόβλημα δε θα ξεπερνιόταν. Ας πάμε όμως σε κάτι άλλο και θα επιστρέψουμε στη συνέχεια.
Η ισλαμοφοβία ως εργαλείο στα χέρια του κράτους.
Είναι προφανές πως η ισλαμοφοβία είναι εκείνο το εργαλείο στα χέρια του κράτους που επιδιώκει την όλο και βαθύτερη υποταγή και πειθάρχηση των ανθρώπων στη σχέση κεφάλαιο. Αρχικά, ορίζοντας τον μουσουλμανισμό από τη σκοπιά της δυτικής αποικιοκρατικής λευκής ματιάς. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας τον ορισμό αυτό για να ανακηρύξει τους μουσουλμάνους ως εξωτερικό ή εσωτερικό εχθρό για την «συνοχή και την ασφάλεια της κοινωνίας» ή αλλιώς για την συνέχεια της παραγωγικής διαδικασίας ως συνολικής κοινωνικής λειτουργίας. Τι σημαίνει αυτό; Η εργατική τάξη πρέπει να υποτιμηθεί. Ένα μεγάλο κομμάτι αυτής είναι μετανάστες 1ης, 2ης και 3ης γενιάς. Ένα μεγάλο κομμάτι αυτών είναι και μουσουλμάνοι. Πώς λειτουργεί η ισλαμοφοβία; Διαχωρίζει τους μουσουλμάνους από τους υπόλοιπους, και τους μουσουλμάνους μεταξύ τους (ανάμεσα σε αυτούς που θα εκφράσουν την πίστη τους στο δυτικό κοσμικό φιλελεύθερο κράτος και στους υπόλοιπους ή αλλιώς ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς μουσουλμάνους). Επιτρέπει την αυστηρότερη νομοθετική και επιχειρησιακή διαχείριση των μεταναστών ως εργατικό δυναμικό. Ειδικές συνθήκες εργασίας για τους νόμιμους (ανάλογα με τη χρονική διάρκεια, συνεχής έλεγχος γιατί αν δε δουλεύεις και δεν έχεις ασφάλιση δεν μπορείς να μένεις στη χώρα κοκ), ειδική χρήση των μεταναστών που αφήνονται εκτός νόμου προς παραδειγματισμό για τους υπόλοιπους, για ζεστό χρήμα για ΜΚΟ και συναφείς οργανισμούς και για μαύρη εργασία.
Η ισλαμοφοβία είναι, λοιπόν, κυρίαρχο ιδεολογικό εργαλείο αυτή τη στιγμή για τα δυτικά κράτη για τον διαχωρισμό και τον αποπροσανατολισμό του μεγάλου μέρους του πληθυσμού που είναι οι εργάτες όλων των βαθμίδων, οι άνεργοι, οι αποκλεισμένοι. Και γι’ αυτό το λόγο η δικιά μας δουλειά είναι να είμαστε ενάντια σε αυτόν τον αποπροσανατολισμό. Αν την στιγμή της επίθεσης από το κράτος δεν υπερασπιστούμε το θύμα διευκολύνουμε τον θύτη. Εναντιωνόμαστε στον διαχωρισμό όταν δείχνουμε πως η Σαουδική Αραβία ως οργανωμένο κράτος δεν απέχει ιδεολογικά από τον ISIS αλλά τα πάει μια χαρά με τη Δύση του διαφωτισμού. Και αυτό γιατί τα υλικά συμφέροντα των δυτικών κρατών το επιτάσσουν. Εναντιωνόμαστε στη γενίκευση ότι οι μουσουλμάνοι είναι τρομοκράτες και ακόμα και στη γενίκευση για το τι εστί μουσουλμάνος. Το σημαντικό εδώ είναι η γενίκευση και η ταύτιση και όχι ο «μουσουλμάνος». Δηλαδή, ότι όποιος και με όποια ιδιότητα να ήταν θύμα αυτής της γενίκευσης θα τον υπερασπιζόμασταν. Τον υπερασπιζόμαστε, δηλαδή, όχι ως αυτό που είναι αλλά ως αυτό που δεν είναι. Ως αυτό που προσπαθεί η κυριαρχία να ορίσει πως είναι. Τον υπερασπιζόμαστε ως αρνητική κίνηση στην κυρίαρχη σχέση. Τον υπερασπιζόμαστε μονάχα αρνητικά.
Έαν δεν επιμείνουμε σε αυτό τότε θα προσγειωθούμε ομαλά σε έναν φιλελευθερισμό περί δικαιωμάτων. Ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να ασκεί τα θρησκευτικά του «πιστεύω», να έχει τα σχολεία του και τους χώρους λατρείας του στον έναν και μοναδικό θεό. Αυτός ο φιλελευθερισμός είναι η κυρίαρχη ιδεολογική έκφραση της οργανωτικής μορφής που ονομάζουμε κράτος. Γιατί ακριβώς προϋποθέτει ότι όλες οι συγκρούσεις των διαφορετικών θρησκευτικών, πολιτικών, εθνοτικών ομάδων θα διαμεσολαβούνται από το κράτος, ότι το κράτος είναι ο εγγυητής της μεταξύ τους ισορροπίας. Και ο εγγυητής της ειρήνης των εργατών με τα αφεντικά τους. Σε μια τέτοια ανάλυση είναι επικίνδυνο να υποκύψουμε πολλές φορές όταν υπερασπιζόμαστε «δικαιώματα» και κοινωνικές ομάδες όπως οι μουσουλμάνοι με τρόπο θετικό.
Το Ισλάμ ως ιδεολογία
Σε καμία των περιπτώσεων δεν μπορούμε να υπερασπιστούμε το Ισλάμ. Εδώ πρέπει να κάνουμε μια διάκριση γύρω από το θρησκευτικό φαινόμενο μιας και έχει λάβει πολλές και ποικίλες μορφές έκφρασης μέσα στην ανθρώπινη ιστορία. Να διακρίνουμε ανάμεσα στη θρησκεία ως ιδεολογία με βάση την οποία οργανώνεται μια κοινωνία και στη θρησκεία ως πνευματικό κίνημα, μορφές πεποιθήσεων και αναζητήσεων. Στο πρώτο κομμάτι η θρησκεία λειτουργεί ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης είτε σε ένα θεοκρατικό καθεστώς, είτε σε μια αυτοκρατορία, είτε εντός του σύγχρονου κράτους. Μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης της οποίας οι θεσμοί, οι ιεραρχίες και οι κοινωνικές λειτουργίες και εκφράσεις εκπορεύονται από κάποιες αρχές προερχόμενες από θεούς και δαίμονες, από κάποια ιερά – και γι’ αυτό το λόγο πέραν κριτικής – κείμενα. Αυτό είναι ενάντια σε κάθε μορφή αυτονομίας η οποία εκπορεύεται από τους ίδιους τους ανθρώπους μέσα στην ιστορική κίνηση και οι οποίοι έχουν πλήρη συνείδηση για το γεγονός αυτό (και δεν αναφέρομαι καθόλου εδώ στις ειδικές μορφές αυτονομίας που μπορεί κάθε φορά να πραγματοποιηθούν – ιεραρχικές και μη). Στο δεύτερο κομμάτι, οι θρησκείες μπορούν να λειτουργήσουν ως γενικές και ειδικές αντιλήψεις για το πώς είναι ο κόσμος, για το νόημα της ζωής και το φόβο του θανάτου, ως ηθικές αντιλήψεις και υπαρξιακές αναζητήσεις αφήνοντας εκτός τον τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Βέβαια ακόμα κι έτσι η θρησκεία θα εκφράζεται στις κοινωνικές σχέσεις και τους θεσμούς της. Αλλά είναι κάτι που μπορεί να πάρει πολλές και διαφορετικές ιστορικές μορφές. Και εδώ αρχίζει ένα χοντρό πρόβλημα.
Οι μονοθεϊστικές θρησκείες
Οι μονοθεϊστικές θρησκείες με τον έναν Θεό, τον Πατέρα, τον Παντοκράτορα με τους Μεσσίες, τις Αποκαλύψεις και το Τέλος του κόσμου δύσκολα μπορούν να πάρουν μια μη ιδεολογική μορφή. Οι πολυθεϊστικές θρησκείες με τους πολλούς θεούς και τις μικρές θεότητες, τις πέτρες, τα δέντρα και τα πνεύματα είναι ένα πολύ διαφορετικό φαινόμενο. Στον μονοθεϊσμό υπάρχει ένας κόσμος, που εκπορεύεται από έναν θεό (συνήθως άντρας) και υπάρχει και μια εσχατολογία όπου όλοι και όλα θα κριθούν. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ιδεολογίας. Κομβικό σημείο είναι ο θάνατος. Ο οποίος είναι σαν ένα σημείο εξετάσεων για το πέρασμα στην επόμενη ζωή στο οποίο θα κριθεί όλη η ζωή. Και εδώ η θρησκεία είναι σύστημα κανόνων για το πώς πρέπει να είναι οι κοινωνικές σχέσεις ορισμένο από τα πάνω. Ακόμα πιο πολύ σε αυτές τις θρησκείες όπως ιστορικά έχουν εκφραστεί κατασκευάζουν μια ολοποιητική εικόνα του κόσμου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι θεμελιώνουν στο ιδεολογικό επίπεδο τον ολοκληρωτισμό. Πριν τον μονοθεϊσμό (δεν έχω υπόψη μου τουλάχιστον) δεν μπορούσε να εκφραστεί μια συνολική εικόνα για το πως είναι και πως πρέπει να είναι ο κόσμος στο σύνολό του. Γι’ αυτό και οι μονοθεϊστικές θρησκείες έχουν έντονα το στοιχείο του επεκτατισμού. Πρέπει να μεγαλώσουν και να γίνουν ο κόσμος όλος, ο κόσμος να γίνουν αυτές. Έτσι μόνο θα αυτοπραγματωθούν. Αυτά σε θεωρητικό επίπεδο.
Η ιστορική πραγματικότητα είναι σαφώς πιο σύνθετη και πιο ταξική. Έτσι βλέπουμε ότι οι ταξικές συγκρούσεις εκφράστηκαν και εντός της θρησκευτικής μονοθεϊστικής κοσμοαντίληψης. Υπάρχουν ιστορίες και από τον χριστιανισμό και από τον μουσουλμανισμό που μας το δείχνουν αυτό. Γι΄ αυτό και η ανάλυση γύρω από τη θρησκεία μπορεί να είναι μόνο ιστορική και ως έκφραση κοινωνικών σχέσεων. Ο χριστιανισμός κατά καιρούς υπήρξε όχημα για τους καταπιεσμένους για να επιτεθούν στα αφεντικά γιατί στην εποχή τους αυτό ήταν το μόνο σύστημα κοσμοαντίληψης στο οποίο αναφερόταν. Ο χριστιανικός κόσμος ΗΤΑΝ ο κόσμος.
Θρησκεία και κινήματα
Το πιο σημαντικό ζήτημα – και από τα αγαπημένα αυτού του μπλογκ – είναι η σχέση των δικών μα κινημάτων με τα θεολογικά κινήματα του παρελθόντος. Ποια η σχέση της εσχατολογίας με την επανάσταση; Ποια η σημασία της πίστης ως κίνητρο για τη δράση μας; Τι σημαίνει ότι εμείς «πρέπει να εκπληρώσουμε την ιστορική μας αποστολή» και κάθε είδους προφητείες για το καταστροφικό μέλλον το οποίο έρχεται και πρέπει να προετοιμαστούμε; Όλα αυτά προφανώς δεν μπορούν ούτε καν να αναρτηθούν σε ένα άρθρο αλλά θα γίνουν αναφορές στο μέλλον. Το ζήτημα δεν είναι να είμαστε αφοριστικοί αλλά να δούμε τα θρησκευτικά κινήματα ως ιστορικά και να κοιτάξουμε χωρίς φόβο την βαθιά συγγένεια μας. Έτσι είτε θα μπορούμε να ξεπεράσουμε τον θεολογικό εαυτό μας, είτε να τον θέσουμε στην υπηρεσία του αγώνα με τρόπο πιο αποτελεσματικό. Το να ξέρουμε έχει σημασία.
Κλείνοντας, ο αγώνας ενάντια στην ισλαμοφοβία δεν μπορεί παρά να είναι μια αυτονόητη δουλειά. Αλλά αυτός ο αγώνας είναι αγώνας ενάντια στην ταύτιση και στη γενίκευση, σε κάθε ολοκληρωτική ιδεολογία που κατασκευάζει έναν και μοναδικό κόσμο. Και γι’ αυτό το λόγο πηγαίνει μαζί με τον αγώνα ενάντια στο Ισλάμ ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης και ιδεολογίας και ενάντια σε κάθε τζαμί και χριστιανική εκκλησία. Η υπεράσπιση των μουσουλμάνων γίνεται με τρόπο αρνητικό. Όχι με όρους δικαιώματος στη πίστη ή με όρους να οργανωθεί με βάση τις εντολές ενός θεού = άρχοντα.
Και τι κάνουμε;
Καλά όλα αυτά αλλά έχουμε να απαντήσουμε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Στο δυτικό κόσμο οι φτωχοί μουσουλμάνοι μετανάστες είναι με πολλούς τρόπους αποκλεισμένοι. Κοινωνικά, νομικά, πολεοδομικά. Η κατάσταση στο Παρίσι είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Σε αυτή την συνθήκη η θρησκεία επιτελεί μια λειτουργία που την ξέρουμε καλά και από την πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας με τον χριστιανισμό. Είναι θεσμός κοινωνικοποίησης. Για πολλούς είναι το μόνο πεδίο συνεύρεσης, επικοινωνίας, ψυχαγωγίας και στοιχειώδους κοινωνικής οργάνωσης που στηρίζει την αναπαραγωγή γενικά. Ο αγώνας ενάντια στη θρησκεία είτε στο χριστιανισμό, είτε στον μουσουλμανισμό δεν είναι (μόνο) να κάψουμε τους ναούς και τα ακριβά αμάξια των δεσποτάδων. Είναι να καταστήσουμε άχρηστες τις κοινωνικές λειτουργίες που επιτελούν. Την κοινωνικοποίηση και την οργάνωση της κοινωνικής αναπαραγωγής.
Πιο ειδικά ως κίνημα – όπως αναφέρεται και σε προηγούμενο κείμενο – πρέπει να δούμε με ποιον τρόπο μπορούμε να επιτελούμε αυτές τις κοινωνικές λειτουργίες ώστε όλος αυτός ο κόσμος να μπορεί να νιώσει κομμάτι της κοινωνίας μας (με την ταξική έννοια του όρου – όχι γενικά). Τα κείμενα που γράφουμε σε ποιες γλώσσες είναι και που και ποιες ώρες τα μοιράζουμε; Οι συνελεύσεις μας σε ποιους απευθύνονται; Ως διαδικασίες και ως μορφές πολιτικής οργάνωσης. Μήπως πρέπει να επανεφεύρουμε δομές και διαδικασίες μαζί με τελείως διαφορετικούς τρόπους που μπορεί να φέρει μαζί του για παράδειγμα η κοινότητα των σενεγαλέζων ή των αφγανών ή των γυναικών από την αφρική. Ποιά γλώσσα χρησιμοποιούμε και ποιές έννοιες; Μήπως ο πολιτικός λόγος όπως τον έχουμε παραλάβει από τον διαφωτισμό δεν είναι αποτελεσματικός; Η χρήση των social media πόσο αποκλείει; Πως τα συνδικάτα – σωματεία οργανώνονται με βάση και το βίωμα των μεταναστών και κυρίως μεταναστριών 1ης ή 2ης γενιάς και όχι μόνο με το πρότυπο του αγωνιστή κομμουνιστή άντρα που μας είναι οικείο από τις κυρίαρχες αφηγήσεις της εργατικής ιστορίας;
βλέπε:
- “Η μονοθεϊστική πανούκλα. Μια ελευθεριακή προσέγγιση στο θρησκευτικό ζήτημα”, Cyrille Gallion , μτφρ.: Νίκος Γιαννίκας, εκδ. Στάσει Εκπίπτοντες, 2011
- “Ο διάβολος στη σάρκα τους: τα απολωλότα πρόβατα του πληβειακού χριστιανισμού”, εκδ. Ασύμμετρη Απειλή, 2013
- “Θαβωρίτες – Τόμας Μίνστερ – Αναβαπτιστές: αιρετική εξέγερση και κομμουνισμός στην Κεντρική Ευρώπη του 15ου και 16ου αιώνα”,
Καρλ Κάουτσκυ, Ιγκόρ Σαφάρεβιτς, Ραούλ Βάνεγκεμ, εκδ. ΑΝΑΚΑΡΑ, 2011 (διαθέσιμο εδώ – όσοι μπορείτε αγοράστε το για το Ταμείο Αλληλεγγύης φυλακισμένων και διωκόμενων αγωνιστών)