Αυτό το κείμενο γράφεται έχοντας στο νου το διαχρονικό ερώτημα για το πώς οι αγώνες εργατών και φοιτητών γίνονται κοινοί.
Το πανεπιστήμιο έχει μια δική του ιστορία που προηγείται της εγκαθίδρυσης του κεφαλαίου. Οι ιδιαιτερότητες αυτές της ιστορίας δεν γίνεται να αναλυθούν εδώ. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι πως από την αρχή του συγκεντρώνει ένα πλήθος ανθρώπων από ανώτερα κοινωνικά στρώματα ή τέλος πάντων αυτούς που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε αυτά που επιδιώκουν να μελετούν, να καταγράφουν και να ταξινομούν (άρα και να δημιουργούν) γνώση και οι οποίοι κατακτούν μια ιδιαίτερη αυτονομία και εξουσία. Έτσι φέρνουν από το παρελθόν μια ελιτίστικη αντίληψη για τα πράγματα μαζί με ένα «πάθος» για τη γνώση. Σε αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο γεννιέται και η επιστήμη. Και κάπου εκεί γεννιέται και το κεφάλαιο. Ο ισχυρισμός εδώ είναι πως κεφαλαιοκρατία και επιστήμη έχουν μια σχετική αυτονομία στην γέννησή τους και φυσικά δεν αναλύονται με κανέναν μαρξιστικό τρόπο βάσης – εποικοδομήματος. (Αυτό δεν υπονοεί καθόλου ότι η επιστήμη συνδέεται εγγενώς με κάτι επαναστατικό – ίσα ίσα θα ισχυριστούμε το αντίθετο σε άλλο κείμενο.)
Υπάρχει μια ολόκληρη ιστορία που πρέπει να παραλείψουμε εδώ που έχει να κάνει με την σχέση βιομηχανικού κεφαλαίου, επιστήμης και τεχνολογίας η οποία καταλήγει με τρόπο θριαμβευτικό στην επιστημονική οργάνωση της εργασίας του Taylor. Από αυτή την ιστορική περίοδο και μετά μπορούμε να πούμε πως το πανεπιστήμιο είναι κυρίως ένας τομέας του εργοστασίου. Θα λέγαμε πως είναι ο τομέας της «Έρευνας και της Ανάπτυξης» (R&D όπως είναι στις μεγάλες εταιρείες) και ένας τομέας ειδίκευσης του εργατικού δυναμικού. Έτσι παντού σήμερα στον σοβαρά οργανωμένο καπιταλισμό – αυτό που λέμε «σοβαρά δυτικά κράτη» – τα πανεπιστήμια (και γενικότερα η εκπαίδευση) επιτελεί μια τέτοια λειτουργία. Ταυτόχρονα, επιτελεί και μια ιδεολογική λειτουργία. Ιδεολογική με την έννοια πως καθορίζει τον τρόπο που οι άνθρωποι γύρω από αυτό (φοιτητές, καθηγητές) αντιλαμβάνονται τον κόσμο και την σχέση τους με αυτόν. Ανάλογα με τον κλάδο και το αντικείμενο αναπτύσσεται μια ιδιαίτερη ιδεολογία κάθε φορά. Κρίσιμος παράγοντας ώστε να μην γίνεται συνειδητή η σχέση του εργοστασίου με το πανεπιστήμιο είναι αυτό που λέμε «εθνικά/κρατικά πανεπιστήμια». Και αυτό γιατί το κράτος γίνεται αντιληπτό ως ένα μέσο, ένα ουδέτερο εργαλείο (και όχι ως η οργάνωση του κεφαλαίου, ως ένας συλλογικός κεφαλαιοκράτης) του οποίου η πολιτική δεν καθορίζεται κυρίως από την ίδια τη δομή του αλλά από τις εκλεγμένες κυβερνήσεις. (Αυτή είναι η βασική ιδεολογική προκείμενη όλης της αριστερής ρητορικής). Όπως το «κράτος είμαστε εμείς», μας εκπροσωπεί όλους συνολικά ως έθνος, έτσι και το πανεπιστήμιο γίνεται αντιληπτό σαν ένα κοινωνικό κεκτημένο, σαν ένα πανεπιστήμιο για όλους. Με βάση αυτά ας πάμε να δούμε λίγο πιο ειδικά την περίπτωση των ελληνικών πανεπιστημίων.
Τα ελληνικά πανεπιστήμια
Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 (ακόμα και του ’80 σε κάποιο βαθμό) τα πανεπιστήμια χρησίμευσαν για την στελέχωση του κράτους και της δημόσιας διοίκησης. Ενός κράτους που έκανε προσπάθειες εκσυγχρονισμού, που από αστυνομοκρατικό έπρεπε να έρθει πιο κοντά στα ευρωπαϊκά πρότυπα (για να ενταχθεί και στην ΕΟΚ). Έτσι, πολλά παιδιά (αγόρια κυρίως) που μεγάλωσαν μες στη φτώχεια και την εξαθλίωση ψάχνοντας για δουλειά, με γονείς αγρότες, εποχιακούς εργάτες, κτηνοτρόφους μπήκαν στα πανεπιστήμια. Ταυτόχρονα, την ίδια εποχή υπήρξε και το μεγάλο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης από την επαρχία για τα αστικά κέντρα όπου μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια θέση εργασίας. Αυτή η διαδικασία υπήρξε – καθόλου συμπτωματικά – παράλληλη. Από τη μια μεριά, εργοστάσια, βιοτεχνίες και άνθρωποι που συγκέντρωναν κάποια χρήματα και ανοίγανε ένα δικό τους μαγαζί και από την άλλη οι ειδικευόμενοι εργάτες που φοιτούσαν στα πανεπιστήμια. Οι δεύτεροι είναι ο πυλώνας της μετέπειτα μεσαίας τάξης. Εκείνη την περίοδο το πανεπιστήμιο λειτούργησε ως θεσμός ταξικής κινητικότητας προς τα πάνω. Ένα ασανσέρ που από τη χειρωνακτική εργασία σε ανέβαζε στον όροφο της διανοητικής/διοικητικής εργασίας ή τέλος πάντων σε κάποια εργασία με κάποιο κύρος. Continue reading