Μιας και αρχίζει η καινούρια κινηματική χρονιά, μια σύντομη σκέψη για τον τρόπο που κάνουμε τα πράγματα.
Η πολυπλοκότητα της σχέσης «μισθωτή εργασία»
Όταν μιλάμε για την μισθωτή εργασία συνήθως αναφερόμαστε στην μετρήσιμη εκμετάλλευση που παίρνει μορφή με την παραγωγή της υπεραξίας. Αυτή είναι η μεγάλη συνεισφορά του Μαρξ. Που μπόρεσε να φανερώσει, να ξεθάψει από το μυστήριο την σχέση εκμετάλλευσης. Αυτό που έκανε ήταν να αντικειμενοποιήσει την σχέση εκμετάλλευσης (επιστήμη) και έτσι να μπορέσει να γίνει αποδεκτή ως μια φυσική πραγματικότητα. Η μισθωτή εργασία όμως είναι αρκετά πιο πολύπλοκη σχέση από μια τέτοια σχέση μετρήσιμης εκμετάλλευσης. Για παράδειγμα, πέρα από τα λεφτά που χάνεις όταν εργάζεσαι υπάρχουν και τα γαμωσταυρίδια που ρίχνεις όταν πας για δουλειά, όταν αναγκάζεσαι να αφήσεις το κρεβάτι σου, τον ύπνο σου ή το σεξ για να προλάβεις να είσαι στην ώρα σου, η απουσία νοήματος που νιώθεις στη ζωή. Όλα αυτά είναι εκμετάλλευση αλλά δε μπορεί να μετρηθεί. Το έχω ξαναπεί. Χωρίζεις από μια σχέση και του λες «μ’ εκμεταλλεύτηκες». Το ότι αυτή η εκμετάλλευση δεν είναι μετρήσιμη, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Τέλος πάντων είναι μεγάλο το θέμα με την μέτρηση και κατά πόσο μπορεί να είναι ένας δικός μας τρόπος να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο (δεν είναι, στο λέω χύμα).
Πέρα από αυτό η μισθωτή εργασία είναι κυρίως και μια σχέση πειθαρχίας του σώματος και του νου, μια σχέση εξουσίας που σε υποβιβάζει σε εργαλείο, σε μέσο παραγωγής. Αυτή η εμπειρία δεν μπορεί επίσης να μετρηθεί. Μπορεί μόνο να εμφανιστεί στις αγχωτικές ανάσες, στις διαγνώσεις της ψυχολογικής επιστήμης και όταν ξεχνάς να νιώθεις άνθρωπος μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Η μισθωτή εργασία είναι και μια σχέση εξουσίας που πέρα από ωμή καταπίεση μπορεί να εμφανίζεται (και εμφανίζεται) και ως μια σχέση προωθητική, δημιουργική για τον εαυτό ως μέσο παραγωγής. Και εδώ φτάνω σε αυτό που θέλω να πω και έχουμε μάθει να ξεχνάμε.
Η μισθωτή εργασία είναι και εκπαίδευση. Εκπαιδεύεσαι να γίνεσαι εργάτης, να υπακούς, να βρίσκεις νόημα στην εργασία σου, να σκέφτεσαι γι’ αυτήν, να την ονειρεύεσαι τα βράδια (με εφιάλτες ή χωρίς), να αποκτάς την κουλτούρα της δουλοπρέπειας και της υποταγής, να προσπαθείς να βρεις τρόπους να την βελτιώσεις. Αυτή η διαδικασία εκφράζεται συνήθως όταν οι εργαζόμενοι έχουν φτάσει να ταυτίζουν τον εαυτό τους με την εταιρεία που δουλεύουν, όταν αρχίζουν να μιλάνε με ένα «εμείς» που συμπεριλαμβάνει αφεντικά, διευθυντές και εργάτες. Όλη αυτή η διαδικασία, ως διαδικασία εκπαίδευσης, σε μετασχηματίζει σαν άνθρωπο. Στο επίπεδο του σώματος, των συναισθημάτων, των αντιλήψεων. Σε κάνει να είσαι έτσι γενικά. Φτιάχνει τον ανθρωπότυπο του εργάτη. Ο εργάτης εδώ δεν πρέπει να γίνει κατανοητός ως μια θέση στον καταμερισμό εργασίας και την κυκλοφορία του εμπορεύματος αλλά ως ένα είδος ανθρώπινης συμπεριφοράς και πολιτισμικής αντίληψης. Αντίστοιχα πράγματα ισχύουν για κάθε θέση μέσα στην κυκλοφορία του εμπορεύματος. Ο καταναλωτής δεν είναι σήμερα αυτός που αγοράζει εμπορεύματα με τα χρήματά του, είναι και ο άνθρωπος που καταναλώνει πληροφορίες και ειδήσεις, που καταναλώνει σώματα με το βλέμμα ή το σεξ και ούτε καθεξής. Ο εργαζόμενος στον τριτογενή μετατρέπεται σταδιακά σε έναν άνθρωπο υπηρέτη. Ότι υπηρετεί τους άλλους (το χαμόγελο, η καλή διάθεση, η ομορφιά, η σεξουαλικότητα) γίνεται κομμάτι που συγκροτεί τον εαυτό του. Continue reading