*Αυτό το κείμενο θα έπρεπε να σπάσει σε δύο μέρη για να είναι πιο ευκολοδιάβαστο (όπως κάνω συνήθως) αλλά ήταν αδύνατο δεδομένης της δομής του επιχειρήματος. Θα έμενε στη μέση και δεν θα έβγαινε νόημα. Οπότε καλό κουράγιο!
Ριζοσπαστική θεωρία
«Ποιός μπορεί να παράγει χρήσιμη θεωρία για τους σκοπούς του αντιεξουσιαστικού κινήματος; Η απάντηση είναι αρκετά απλή. Το αντιεξουσιαστικό κίνημα. … Μπορεί να παράξει συνολικά ριζοσπαστική θεωρία αυτός που η θέση και άρα η εμπειρία και το βίωμα του είναι ριζοσπαστικά».
(βλέπε εδώ)
Ο διαχωρισμός θεωρίας και πράξης είναι πραγματικός, μόνο που δεν είναι δικός μας. Έχει ήδη συντελεστεί στην εργασία παράγοντας και αναπαράγοντας τις σχέσεις εκμετάλλευσης που ξέρουμε καλά. Από τη δικιά μας σκοπιά αυτός ο διαχωρισμός (οφείλει να) αίρεται κάθε στιγμή. Η θεωρία είναι ένα ακόμη εργαλείο ανάμεσα σε όλα τα άλλα. Τις βαριοπούλες και τις αφίσες, τα μηχανάκια και τα βιβλία. Σε αυτό το πλαίσιο θα ασχοληθούμε σε αυτή τη μελέτη με το πολυσυζητημένο θέμα των social media (και σε σχέση με την κινηματική τους χρήση).
Έχουν γραφτεί πολλά. Ειδικότερα από ψυχολογικής και κοινωνιολογικής σκοπιάς δουλεύει πολύς κόσμος στα πανεπιστήμια. (Ο σκοπός της εργασίας τους δεν είναι πολύ ξεκάθαρος αλλά ευελπιστώ να γίνει μετά από την παρακάτω ανάλυση. ) Επίσης πολύ ανάλυση γύρω από το θέμα ταυτοτήτων, έκφρασης κτλ, σχετικά με τη μοναξιά και την αλλοτρίωση από τη μια και την ελευθερία από την άλλη είναι πολύ της μόδας. Γνώμη μου είναι πως οι περισσότερες αναλύσεις τέτοιου τύπου είναι από επικίνδυνες και άχρηστες ως μερικώς χρήσιμες. Θα κάνω μια προσπάθεια εδώ να δούμε το θέμα social media από μαρξιστική σκοπιά πειραγμένη για τους δικούς μας σκοπούς.
Πρωταρχική (και διαρκής) συσσώρευση
Γράφει ο Μαρξ (Το Κεφάλαιο, Σύγχρονη Εποχή, 2009, σ.738):
«Είδαμε πως το χρήμα μετατρέπεται σε κεφάλαιο, πως από το κεφάλαιο παράγεται υπεραξία και από την υπεραξία παράγεται περισσότερο κεφάλαιο. Ωστόσο η συσσώρευση του κεφαλαίου προϋποθέτει την υπεραξία, η υπεραξία την κεφαλαιοκρατική παραγωγή κι αυτή πάλι την ύπαρξη σχετικά μεγάλων μαζών κεφαλαίου και εργατικής δύναμης στα χέρια εμπορευματοπαραγωγών. Έτσι όλη αυτή η κίνηση φαίνεται να περιστρέφεται σε ένα φαύλο κύκλο, από τον οποίο βγαίνουμε μόνο αν υποθέσουμε μια «πρωταρχική» συσσώρευση («previous accumulation» τη λέει ο Άνταμ Σμιθ), που προηγείται από την κεφαλαιοκρατική συσσώρευση, μια συσσώρευση που δεν είναι αποτέλεσμα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αλλά η αφετηρία του.»
Αυτή η πρωταρχική συσσώρευση δεν συνέβη απλά μια φορά και τέλος. Ο Μαρξ αναφέρεται στους νόμους για την περίφραξη των κοινών (Bills for Inclosure of Commons) τον 18ο αιώνα στην Αγγλία. Μπορούμε να πούμε όμως πως αυτή λαμβάνει χώρα κάθε φορά που το κεφάλαιο γεννιέται σε ένα νέο πεδίο (αυτό μας είναι πάρα πολύ χρήσιμο για το θέμα των social media). Ταυτόχρονα, έχουμε την διαρκή συσσώρευση που αναπαράγει συνεχώς τη σχέση κεφάλαιο αφού έχει πρωτοεγκατασταθεί. Η γενεσιουργός δύναμη του κεφαλαίου δεν μπορεί παρά να προκύπτει από μια πράξη αρπαγής είτε αυτό γίνεται με τρόπο πειρατικό, είτε νομικό, είτε με μπάτσους, είτε χωρίς. Μια λεηλασία, μια βία από αυτούς που έχουν την ισχύ. Αυτή η αρπαγή, λοιπόν, είναι ο τρόπος να αποκτηθεί το πρώτο κεφάλαιο που θα θέσει σε κίνηση τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής.
Ξαναγράφει πιο κάτω (σ. 739):
«Η σχέση του κεφαλαίου προϋποθέτει το χωρισμό των εργατών από την ιδιοχτησία των όρων πραγματοποίησης της εργασίας. Από τη στιγμή που η κεφαλαιοκρατική παραγωγή στέκει πια στα δικά της πόδια, δε διατηρεί μόνο αυτό το χωρισμό, μα και τον αναπαράγει σε ολοένα και αυξανόμενη κλίμακα. Επομένως, το προτσές που δημιουργεί τη σχέση του κεφαλαίου δεν μπορεί παρά να είναι άλλο από το προτσές χωρισμού του εργάτη από την ιδιοχτησία στους όρους της εργασίας του, ένα προτσές που από τη μια μεριά, μετατρέπει σε κεφάλαιο τα μέσα συντήρησης και παραγωγής της κοινωνίας, και, από την άλλη, τους άμεσους παραγωγούς σε μισθωτούς εργάτες. Επομένως, η λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά το ιστορικό προτσές χωρισμού του παραγωγού από τα μέσα παραγωγής. Εμφανίζεται σαν «πρωταρχική», γιατί αποτελεί την προϊστορία του κεφαλαίου και του αντίστοιχου του τρόπου παραγωγής»
Ο διαχωρισμός των μέσων παραγωγής από τον παραγωγό είναι η βασική προϋπόθεση για την γέννηση και ανάπτυξη του κεφαλαίου και το βάθεμα αυτού του διαχωρισμού μια συνειδητή και ακατάπαυστη στρατηγική του κεφαλαίου από τότε που γεννήθηκε ως και σήμερα. Οι κοινές γαίες, η κοινοτική σχέση ιδιοκτησίας που περιγράφει ο Μαρξ για την Αγγλία μπορούμε να πούμε ότι έχει εμφανιστεί με διαφορετικούς τρόπους σε πολλές προκαπιταλιστικές κοινωνίες και ιδιαίτερα στην περιοχή των Βαλκανίων. Ένα παράδειγμα, για το πώς το κράτος εξαναγκάζει στο πέρασμα στον καπιταλισμό είναι η περίπτωση της Κωστηλάτας το 1883, όπου το κοινό βοσκοτόπι κοντά στο χωριό Θεοδώριανα το αγόρασαν κάποιοι τσιφλικάδες που απαιτούσαν από τους κατοίκους να το εγκαταλείψουν, ακολούθησε πιστολίδι και στο τέλος αναγκαστήκανε να το αγοράσουν (και μάλιστα με δάνειο) ως συλλογική ιδιοκτησία.
Το κοινό είναι αυτό που όχι μόνο μοιράζονται οι άνθρωποι για τη συλλογική παραγωγή και κάλυψη των αναγκών αλλά και αυτό που τους συγκροτεί ως κοινότητα, ως κοινωνία. Προϋπόθεση κάθε κοινωνίας είναι η δημιουργία του κοινού.
Εδώ προτείνω να μη βλέπουμε τα κοινά με μια στενή έννοια υλικού. Δηλαδή, ότι κοινά είναι οι κοινές γαίες και μόνον. Κοινά είναι αυτά που δημιουργούμε από κοινού και μας κάνουν να είμαστε κοινωνία/κοινότητα. Αυτή η έννοια κοινών μπορεί να χωρέσει πολλά πράγματα. Η πλατεία που τη διεκδικούμε με την παρουσία και τη δράση μας ενάντια στην επέκταση των τραπεζοκαθισμάτων ή τον έλεγχο των μπάτσων είναι δημιουργία κοινών και δημιουργός κοινωνίας. Το μαγείρεμα και το γεύμα με φίλους στο σπίτι έναντι της κατανάλωσης σε ένα εστιατόριο είναι δημιουργία κοινών και δημιουργός κοινωνίας.
Ανθρώπινη έκφραση κι επικοινωνία
Με αυτή την ανάλυση η ανθρώπινη έκφραση κι επικοινωνία επιτελούν ακριβώς την ίδια λειτουργία. Η έκφραση είναι έκφραση μόνο ως αναγνώριση αυτής της έκφρασης. Είναι μια πράξη που κοινωνεί κάτι, που φτιάχνει μια σχέση (είτε ενός ανθρώπου με έναν άλλον άνθρωπο, είτε ενός ανθρώπου με τον κόσμο γενικότερα). Και η επικοινωνία είναι το θεμελιώδες υπόστρωμα κάθε έννοιας κοινωνικότητας. Είναι ένα υπόστρωμα που προϋποτίθεται οποιασδήποτε έννοιας κοινωνικής σχέσης. Τις περισσότερες φορές είναι δύσκολο (και άχρηστο) να διαχωρίσουμε την έκφραση από την επικοινωνία.
Τι γίνεται η έκφραση και η επικοινωνία στον κόσμο που ζούμε; Παραθέτω μια σημείωση για τον ρόλο της Τέχνης στο θέμα από προηγούμενο κείμενο:
«Το θέμα με το ερώτημα ορισμού της Τέχνης είναι ότι προϋποθέτει τον διαχωρισμό της από κάτι άλλο που δεν είναι, από άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Τον διαχωρισμό, δηλαδή, της ανθρώπινης δημιουργικότητας και έκφρασης από το κοινωνικό επίπεδο σε έναν άλλο χώρο, το χώρο της Τέχνης. Και αυτό είναι σωστό από μια σκοπιά. Από τη σκοπιά του διαχωρισμού που έχει ήδη γίνει στην παραγωγή. Για το κεφάλαιο, η απόσπαση της ζωντάνιας, της δημιουργικότητας και της έκφρασης είναι κάτι που ήδη αποσπάται μέσα στην παραγωγική διαδικασία. Και έτσι μπορεί να μετασχηματίζεται σε εμπόρευμα, κεφάλαιο και τελικά κέρδος. Και φτάνουμε στο ζουμί της υπόθεσης.
Η Τέχνη είναι εκείνος ο χώρος και ο χρόνος όπου το κεφάλαιο και το κράτος ορίσανε ώστε να διοχετεύεται η ανθρώπινη δημιουργικότητα και έκφραση που απομένει στους ανθρώπους όταν βρίσκονται εκτός παραγωγής.»
Έχουμε, λοιπόν, μια διαδικασία απόσπασης της ανθρώπινης έκφρασης, δημιουργικότητας κι επικοινωνίας με την καπιταλιστική λειτουργία της Τέχνης. Εδώ θα προτείνω να το πάμε λίγο παραπέρα. Να αντιληφθούμε την ανθρώπινη έκφραση κι επικοινωνία όχι ως ιδιότητες ή χαρακτηριστικά της ανθρωπινότητας αλλά ως μέσα κοινωνικής αναπαραγωγής. Ως μέσα που δημιουργούν τα κοινά. Το να μιλάμε μεταξύ μας, να χαμογελάμε στο δρόμο, να φλερτάρουμε, να ρωτάμε που είναι ο τάδε δρόμος, να λέμε καλημέρα στο φούρναρη και να σπάμε την ανταλλακτική σχέση είναι όλες μικρές στιγμές που επαναφέρουν την κοινωνία σε έναν κόσμο που συστηματικά και με ακρίβεια χτίζεται από το κράτος και το κεφάλαιο η μη-κοινωνία, η ανθρώπινη κίνηση ως κυκλοφορία των εμπορευμάτων και της αγοράς. Είναι μικρές στιγμές αλλά ας μην τις υποτιμάμε και ας μην τις ξεχνάμε. Μέσα από αυτήν την καθημερινότητα χτίζονται οι σχέσεις των ανθρώπων και κάθε είδους αγώνες. Ας σκεφτούμε ως παράδειγμα, την διαφορά στο επίπεδο κοινωνικότητας ανάμεσα πχ στην Αθήνα ή σε μια επαρχιακή πόλη και μια πόλη στον καπιταλιστικό Βορρά, λχ την Ολλανδία.
Τεχνολογία
Τώρα πρέπει να κάνουμε ξεκάθαρη τη λειτουργία της τεχνολογίας, πριν προχωρήσουμε παρακάτω. Η τεχνολογία δεν είναι αντικείμενα που αυτόνομα εξελίσσονται και αυτό είναι καλό από μόνο του, επηρεάζει την κοινωνία θετικά, ούτε και είναι αποτέλεσμα μερικών πολύ έξυπνων ανθρώπων. Η τεχνολογία (και η επιστήμη) αντιπροσωπεύει πρώτα και κύρια την απόσπαση της γνώσης και της δεξιότητας του εργάτη από τον άμεσο παραγωγό και την ενσωμάτωσή τους στην μηχανή, την μετατόπιση δηλαδή της ζωντανής εργασίας στη νεκρή. Ειδικότερα, έχει λειτουργήσει καταλυτικά στην αύξηση της παραγωγικότητας. Όταν λέμε αύξηση της παραγωγικότητας εννοούμε πως με σταθερό το ρυθμό εργασίας και τον αριθμό των εργαζομένων παράγεται μεγαλύτερη ποσότητα εμπορευμάτων. Η αύξηση της παραγωγικότητας μπορεί να ευνοήσει επίσης την (διαρκή) συσσώρευση του κεφαλαίου. (Κοριά, O εργάτης και το χρονόμετρο, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1985, σ. 57,60).
Πέρα από αυτό πρέπει να ξεκαθαρίσω μια ακόμα λειτουργία της τεχνολογίας και θα το κάνω χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα. Το πετρέλαιο πριν από 2000 χρόνια δεν είναι πηγή πλούτου. Ενώ είναι το ίδιο πετρέλαιο που υπάρχει και σήμερα εκεί έξω. Το πετρέλαιο μετατρέπεται σε πηγή πλούτου όταν αλλάζουν οι κοινωνικές σχέσεις εργασίας. Δηλαδή, οι σχέσεις ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Αφού συμβαίνουν όλα αυτά και τα αφεντικά πλέον δεν ενδιαφέρονται μόνο για να σου αποσπούν ένα ποσοστό από την παραγωγή (πχ τη δεκάτη) αλλά για να εντατικοποιούν την εργασία και να αυξάνουν την παραγωγικότητα σκέφτονται συνέχεια νέους τρόπους για να εξελίξουν τα μέσα παραγωγής προς αυτή την κατεύθυνση. Έτσι, το πετρέλαιο μπορεί να είναι πηγή πλούτου, να καταστεί αξιοποιήσιμο από τη σχέση κεφάλαιο μόνον αφού έχει αναπτύξει τις κατάλληλες τεχνικές/τεχνολογίες εξόρυξης και επεξεργασίας του πετρελαίου και οργάνωσης της εργασίας. Και έτσι έχοντας στον πυρήνα μια τεχνική, κάτι που πριν δεν μπορούσε να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης, τώρα πλέον μπορεί. Αυτό μπορούμε να το πούμε για πολλά πράγματα. Για παράδειγμα, οι σπόροι ως μέσα παραγωγής έχουν γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης μετά την ανακάλυψη του DNA, την δυνατότητα παρέμβασης σε αυτό το μικροεπίπεδο στη φύση, μετά την ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής. Αυτή η λειτουργία της τεχνολογίας, να κάνει δυνατή τη μετατροπή αυτού που πριν ήταν κοινό (και άχρηστο για το κεφάλαιο) σε αντικείμενο εκμετάλλευσης είναι που θα χρησιμοποιήσουμε παρακάτω. Να σημειώσω ότι αυτή μετατροπή έγινε στην Αγγλία με νόμους, αλλού με βία και μπάτσους. Η τεχνική/τεχνολογία επιτελούν την ίδια λειτουργία. Μην μπερδευόμαστε επειδή είναι διαφορετικοί τρόποι.
Social media
Υπάρχει μια κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στις παραδοσιακές τεχνολογίες επικοινωνιών (τηλέφωνο) και τις καινούριες όπως αυτές εμφανίζονται στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (με πιο χαρακτηριστική περίπτωση το Facebook). Το χαρακτηριστικό με τις νεότερες τεχνολογίες είναι ότι αυτές δεν λειτουργούν απλά ως διαμεσολαβητές της ανθρώπινης επικοινωνίας αλλά την αντικειμενοποιούν. Αυτό έχει καταρχάς να κάνει με την δομή client/server που έχει κυριαρχήσει στη λειτουργία του διαδικτύου. Ας μην μπω σε λεπτομέρειες εδώ. Το σημαντικό ως συνέπεια εδώ είναι ότι η δραστηριότητα του ανθρώπου, η έκφραση συναισθημάτων, ο διάλογος, η επικοινωνία κτλ δεν είναι πλέον πράγματα που δεν μπορείς να τα πιάσεις, πράγματα που υπάρχουν μόνο ως κοινωνικές σχέσεις και άρα μεταξύ των δρώντων. Όλα αυτά μπορούν να αντικειμενοποιηθούν, να αποσπαστούν από τις σχέσεις και να βρίσκονται πλέον σε ένα τρίτο μέρος, ξένο προς τους δρώντες. Και όλα αυτά γίνονται με τις δυνατότητες που παρέχονται τεχνικά. Το upload, το like, το share, το react, το comment, το (re)tweet και όλα αυτά είναι τεχνικές που προσπαθούν να εκφράσουν την ανθρώπινη έκφραση, να την μετατρέψουν δηλαδή σε κάτι που μπορεί να αποκτήσει αξία για το κεφάλαιο.
Αυτό που έχουμε εδώ είναι η απόσπαση της έκφρασης και της επικοινωνίας των ανθρώπων από τις τεχνικές των social media. Μπορούμε να το φανταστούμε όπως τις περιφράξεις των κοινών γαιών. Ενώ πριν η έκφραση και η επικοινωνία ήταν κάτι που δημιουργούνταν ως κοινό ανάμεσα στους ανθρώπους, τώρα έχει περιφραχτεί ένα πεδίο μέσα στο οποίο αυτές πραγματοποιούνται. Και αυτή η περίφραξη μετασχηματίζει την μορφή της έκφρασης και της επικοινωνίας. Το “Like” στο Facebook δεν είναι το “μου αρέσει” στην πρότερη κατάσταση. Μόνο συμβολικά εκφράζει το ίδιο. Αλλά δεν είναι το ίδιο ούτε στη μορφή, ούτε και στο περιεχόμενο. Το παράδειγμα μιας ειδικής επικοινωνίας, του φλερτ συγκεκριμένα, είναι ενδεικτικό για το πώς οι τεχνικές το αλλάζουν ριζικά. Οι τεχνικές των social media και της πληροφορικής γενικά καθιστά αξιοποιήσιμο από το κεφάλαιο κάτι που πριν δεν ήτανε. Όπως το πετρέλαιο. Τα social media είναι μια τεχνική εξόρυξης της ανθρώπινης έκφρασης κι επικοινωνίας. Οι αλγόριθμοι με τους όποιους φτιάχνουν τα καταναλωτικά προφίλ είναι τεχνικές επεξεργασίας που κάνουν την απόσταξη και μετατρέπουν όλο αυτό το νέο πεδίο εκμετάλλευσης σε εμπορικό προϊόν.
Ποιος είναι ο διαχωρισμός εδώ;
Είμαστε μάρτυρες της πρωταρχικής συσσώρευσης της ανθρώπινης έκφρασης κι επικοινωνίας με αυτόν τον τρόπο (παρόλο που η Τέχνη έχει κάνει κάτι παρόμοιο). Ας το πάμε λίγο παραπέρα. Είπαμε στην αρχή (στην αναφορά στον Μαρξ) πως η συσσώρευση δεν είναι παρά η ιστορική διαδικασία του διαχωρισμού των μέσων παραγωγής από τον άμεσο παραγωγό. Λίγο πιο κάτω από αυτό πρότεινα να δούμε την έκφραση και την επικοινωνία όχι ως ιδιότητες αλλά ως μέσα κοινωνικής αναπαραγωγής με την έννοια πως αυτά είναι που μας καθιστούν ζωντανούς, μας δίνουν νόημα ως υπάρξεις που υπάρχουμε ως κοινωνικές σχέσεις (αυτό ίσως να θέλει παραπάνω επεξήγηση αλλά δε χωράει εδώ).
Εάν τα social media πραγματοποιούν την συσσώρευση τότε τι γίνεται με τον διαχωρισμό; Έχουμε έναν διαχωρισμό των μέσων αναπαραγωγής από τον άμεσο παραγωγό στην περίπτωση αυτή; Το ξαναλέω ότι θα «πειράξω» τον Μαρξ, όπως έκανα στο παρελθόν και με τον Durkheim για τους δικούς μου σκοπούς. Καμιά έννοια ιδεολογικής καθαρότητας δεν με απασχολεί. Η απάντηση είναι πως έχουμε σαφώς έναν τέτοιον διαχωρισμό. Έχουμε έναν διαχωρισμό των μέσων έκφρασης κι επικοινωνίας από τον ίδιο τον άνθρωπο. Τα μέσα έκφρασης κι επικοινωνίας ανήκουν πλέον στο κεφάλαιο. Αυτό σημαίνει πως η ανθρώπινη επικοινωνία και έκφραση αλλάζει πλέον και στη μορφή και στο περιεχόμενο.
Όλες οι ψυχοκοινωνικές αναλύσεις γύρω από τα social media μπορούν να αναλυθούν κατά τη γνώμη μου με την επεξεργασία που μόλις έκανα. Για παράδειγμα, η δυσκολία των ανθρώπων να επικοινωνήσουν μεταξύ τους ενώ μένουν στο διπλανό διαμέρισμα ή στο διπλανό δωμάτιο σε μια φοιτητική εστία ή στο δρόμο, η δυσκαμψία να εκφράσουν τα συναισθήματά τους δυο ερωτευμένα παιδιά που κάθονται στο ίδιο παγκάκι μπορεί να εξηγηθεί με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει μια ανάλυση που υποδεικνύει πως δεν υπάρχει τίποτα κακό στις νέες τεχνολογίες και πως οι νεότεροι άνθρωποι βρίσκουν νέους τρόπους επικοινωνίας, νέους τρόπους έκφρασης, πως τίποτα δεν χάνεται και αυτό ευνοεί ειδικά τους ανθρώπους που καταπιέζονται. Και αυτή η ανάλυση είναι σωστή από αυτή τη σκοπιά. Όλα αυτά ισχύουν. Οι άνθρωποι βρίσκουν συνέχεια νέους τρόπους να παραμένουν ζωντανοί και μετά την περίφραξη των κοινών γαιών στους βρώμικους δρόμους του Λονδίνου. Απλά αυτή η ανάλυση είναι αφελής και μερικότατη. Αυτό που συμβαίνει είναι ένα νέο μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία του ανθρώπου. Ο διαχωρισμός των μέσων έκφρασης κι επικοινωνίας από τον ίδιο τον άνθρωπο τον αλλάζει ριζικά από πολιτική, υπαρξιακή και βιολογική σκοπιά. Και η αλλαγή δεν είναι πρόβλημα γενικά. Τον αλλάζει στην υπηρεσία της εξουσίας του κεφαλαίου.
Ο άνθρωπος που τον αποσπάσανε από τα μέσα παραγωγής του είναι ένας άνθρωπος φτωχότερος από γνώσεις (παλιά οι άνθρωποι ξέρανε να κάνουν όλα τα πράγματα που εξυπηρετούσαν την κοινωνική τους αναπαραγωγή, σήμερα δεν ξέρουν ούτε να μαγειρεύουν) και γι’ αυτό όλο και βαθύτερα εξαρτημένος από το κεφάλαιο. Ο άνθρωπος που τον αποσπάνε και από τα μέσα έκφρασης κι επικοινωνίας πως γίνεται; Η απάντηση είναι ήδη εδώ, εκεί έξω (με καλύτερα παραδείγματα στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό). Αυτή η αλλαγή φέρνει τεράστιες αλλαγές και στο ατομικό επίπεδο και στο κοινωνικό. Από τη μια, ο άνθρωπος φτωχαίνει εκφραστικά, τα συναισθήματά του καλουπώνονται όπως με την Τέχνη, τώρα με τις τεχνικές δυνατότητες, δημιουργούνται νέες κανονικότητες γύρω από το πώς πρέπει να εκφραζόμαστε και να επικοινωνούμε. Σκέψου για παράδειγμα, ότι πλέον μοιάζει περίεργο να σου πιάσει κάποιος τη κουβέντα στη στάση του λεωφορείου. Στο κοινωνικό επίπεδο χάνεται μια ακόμα έννοια κοινού. Και μάλιστα μια ελάχιστη έννοια κοινού. Αυτό σημαίνει και σκοπεύει φυσικά στην κάμψη κάθε ζωντάνιας, στην υπαγωγή της ανθρωπινότητας όλο και πιο πολύ στην εξουσία του κεφαλαίου και άρα την νέκρωσή της και άρα και στην κάμψη και όλων των αντιστάσεων. Είναι μια νέα επαναστατικοποίηση από τη μεριά των αφεντικών και ως τέτοια νομίζω μπορεί να αναλυθεί.
Και εδώ μπαίνει το ερώτημα «τι κάνουμε;»
Δεδομένου ότι περίπου 2 δις άνθρωποι από τα 7 του πλανήτη βρίσκονται διασυνδεδεμένοι στο διαδίκτυο βλέπουμε πως αυτή η απόσπαση και η συσσώρευση του κεφαλαίου γίνεται με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα κάθε φορά. Η περίφραξη των κοινών στην Αγγλία του 18ου αιώνα μπορεί να συμβαίνει σήμερα σε κάποια άλλη χώρα με τον ίδιο ή λίγο διαφορετικό τρόπο. Η περίφραξη της έκφρασης και επικοινωνίας βλέπουμε πως συμβαίνει στις υψηλότερες τάξεις του παγκόσμιου κεφαλαίου. Εκεί δηλαδή που το κράτος έχει κυριαρχήσει σε περισσότερες πτυχές της εργασίας και της ζωής. Εκεί που ο διαχωρισμός του ανθρώπου από τα μέσα κοινωνικής του αναπαραγωγής είναι πιο εκτεταμένος.
Το «τι κάνουμε» μπορεί να τίθεται μόνο στο συγκεκριμένο του πλαίσιο. Ας πούμε στην Ολλανδία μάλλον αυτή η νέα περίφραξη, αυτή η συσσώρευση της έκφρασης και της επικοινωνίας ίσως έχει συντελεστεί σε βαθμό που δεν αντιστρέφεται (εκτός αν καταστραφούν υλικοτεχνικά μεγάλες υποδομές του κεφαλαίου). Επομένως, εκεί στη νέα φυλακή μάλλον έχει νόημα να δρας ανταγωνιστικά προς το κεφάλαιο μέσα και από το fb. Δεν σημαίνει ότι σταματάς να δρας και με τους άλλους τρόπους. Άλλα μάλλον πρέπει να το κάνεις κι εκεί. Αυτή είναι η διαχρονική αντίθεση αυτοοργάνωσης και συνδικαλισμού που πρέπει ταυτόχρονα να διεξάγεις τον ταξικό αγώνα εντός της σχέσης κεφάλαιο και από την άλλη να δημιουργείς τον άλλο κόσμο, προσπαθώντας να απεξαρτηθείς από τη σχέση κεφάλαιο.
Στην Ελλάδα ή στην Αθήνα πρέπει να απαντήσουμε πάλι συγκεκριμένα. Αυτό θα το απαντάει το κάθε πολιτικό υποκείμενο ξεχωριστά ανάλογα με τη θέση που έχει επιλέξει για τον εαυτό του. Εδώ υπάρχει μια μεγάλη έλλειψη. Αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ανταγωνιστικό ενάντια στο κράτος και το κεφάλαιο κίνημα δεν βλέπει τον εαυτό ως ενιαίο, ως μια συνολική άρνηση απέναντι στο κράτος. Δεν αντιλαμβάνεται την εντός του διαφορετικότητα και πλουραλισμό ως πλούτο. Και τις διαφορετικές θέσεις ως διαφορετικές θέσεις εντός του ίδιου αγώνα. Συνήθως (ευτυχώς υπάρχουν και εξαιρέσεις αλλιώς δε θα χωρούσαμε) τις αντιλαμβάνεται ανταγωνιστικά. Η διαφορετική τακτική και πρακτική γίνεται αντιληπτή ως ανταγωνιστική. Θα έπρεπε πρώτα να περάσουμε σε μια αντίληψη που την διαφορετική πρακτική και θέση τις βλέπουμε ως συμπληρωματικές, ως την ανάγκη του καθενός που πρέπει να ικανοποιηθεί και γι’ αυτό το λόγο πλουτίζει τον αγώνα. Και η κριτική να είναι δημιουργική και όχι κανιβαλιστική. Υπό αυτή την οπτική μπορούμε να απαντήσουμε και το ερώτημα γύρω από τη χρήση των social media για κινηματικούς σκοπούς.
Υπάρχουν συλλογικότητες που η θέση τους εξυπηρετεί περισσότερο την επιμονή στην δημιουργία του κοινού, του δημόσιου χώρου, της δημιουργίας κοινότητας κοκ. Από την άλλη πολύς κόσμος έχει αποσπαστεί στον τρίτο τόπο των social media. Ενημερώνεται, εκφράζεται και επικοινωνεί. Και αυτό ειδικά για ανθρώπους γεννημένους από τις αρχές του ’90 και μετά. Και όσο πιο εδώ έρχεσαι τόσο πιο έντονο είναι αυτό. Οπότε τι κάνεις εκεί; Πρέπει να είσαι παρών κινηματικά κι εκεί. Οι αγώνες, οι αρνήσεις πρέπει να εμφανίζονται παντού όπου υπάρχει σχέση εξουσίας. Εδώ πρέπει να μπει αυτή η συμπληρωματικότητα που λέω. Κάποιοι πρέπει να επιμένουμε στην προ – συσσώρευσης εποχή, κάποιοι άλλοι στην καινούρια κατάσταση. Πάντα με την πρόθεση να απαλλαγούμε από τη σχέση κεφάλαιο και άρα από την συσσώρευση των social media. Η ισορροπία ανάμεσα στο να μην ωθείς κι εσύ τον κινηματικό λόγο και δράση εντός αυτής της νέας περίφραξης είναι πάντα πολύ λεπτή. Η χρήση πρέπει να είναι πολιτικά σαφής και ακριβής. Αλλά για να είναι πρέπει να έχουμε τα κατάλληλα πολιτικά εργαλεία ανάλυσης για να δούμε το φαινόμενο. Αυτό το κείμενο προσπαθεί να είναι ένα τέτοιο εργαλείο. Σίγουρα μπορούν να βγουν πολλά περισσότερα αλλά δεν θέλω να κουράσω άλλο εδώ (έχω ξεπεράσει κατά πολύ το όριο έκτασης του κειμένου). To be continued..